Журнал Ҳаракат №3 (6) 1996. Яқин тарих саҳифалари
Боймирза Хайит - ВАТАНИМНИ ЗИЁРАТ ЭТТИМ
Ватан ва хуррият. Бу икки суз узини билган инсонлар учун муккаддас бир ма'но ва ма'сулият манбаи. Аллоху-таоланинг инсон калбига жойлаштирган жоннинг бир булагидир. Ватан ва унинг мустакиллиги учун жон куйдириш ба'зи одамлар учун бир фарз экан, ба'зилари учун эса, ё факатгина бир "суз"дан, ёки "Ватан" никоби остида шахсий манфаатларини уйлашдан иборатдир. Барчамиз ватансевармиз. Лекин бу хаммамизнинг "ватанпарвар" булганимиз ма'носига келмайди. Бунинг сабабларини шу макола билан изохлашга харакат киламан.

Мен хам куп вактлардан буён Миллий Истиклол майдонида ватансеварлар ва ватанпарварлар орасидаман. Буни хеч ким инкор килмаса керак. Туркистоннинг истиклоли учун кимнинг кайси даражада рол уйнаганига келажакда тарихчиларимиз бахо беришади.

Ватан дардига тушиб, истикбол да'воси учун курашишга бел боглаганимдан бери бир кун келиб халкимизнинг хурриятга эришажагига хеч шубха килмадим. 52 йилдан купрок вакт мобайнида ватанимдан жудоликда яшадим ва бу озодлик учун курашда узимнинг муносиб еримни олдим. Кизил Армияда жангга кирганим ва харб асири булиб колган 2 йилу 6 ой ва 12 кунлик бир заман хаётимнинг энг ма'носиз кисми эди. 15 март 1942 йилда Миллий Озодлик харакатига кушилдим ва у вактдан бери бу харакатнинг ичида фаолият курсатиб келяпман.

Туркистон масаласи буйича очик-ойдин айтган фикрларим Коммунистик Совет диктатурасининг ва у билан ма'нодош булган Рус шовинизмининг газабини уйготди. Бу боис Совет пропагандасиининг тигига дучор булдим.

Кулимдаги материалларга асосланиб, узимни куп йиллар Совет хужумларига дучор булган ва талофот курган, кувгиндаги бир фикр одами булганимни айта оламан. Собик Совет тарихчиларидан урганганимга кура шуроларнинг менга карши нашр килган китоб, рисола, маколалари, телевидение ва радио программаларининг жами сони 1000ни ошмокдадир. Буларга карамасдан Совет таргибот машинасининг ёлгонларини фош киладиган хеч бир асар ёзмадим.

Совет тузумининг менга карши жиддий тарздаги ёлгон таргиботи Горбачевнинг замонида, я'ни 1989дан бошлаб оз булса хам ижобий томонга узгара бошлади. Лекин бу менга карши уюштирилган бухтонларнинг тугаганини билдирмас эди. Эскиси кадар бухтон ва тухматлар килинмаётган булса хам гох-гох бошимга Совет пропагандачиларининг тухмат ва хакоратлари ёгиб турди.

Мисол учун, 1989 йил сентябрь ойида Истанбулда Туркистонликларнинг Курултойи булди. Узбекистон Совет хукуматининг маддохи "Совет Узбекистони" газетасининг 1989 йил 15 декабрь сонида Дарвеш Али никоби остида "Улганни тирилтиришга уринганлар" сармавхали бир макола ёзилди. Маколада шу тухматлар бор эди: "Хар ким отнинг кашкасидек жуда якиндан таниган Боймирза Хайит яна бошка улкаларга сафарга чикди. У борган мамлакатларда Урта Осиё жумхуриятларидаги коммунистик зулмни ифода килувчи баёнотлар бермокда... Бу йилнинг сентябрь ойида у Туркистонлик кувгинлар орасида Советларга карши сиёсий фаолиятини кучайтириш учун Туркиянинг Истанбул шахрига борди".

Мен 1989 йил ичида Туркияга хеч борган эмасман. Буни гоят яхши билганлари холда Совет ялогини яловчилар ёлгон ёзишдан хеч чекинишмади.

1989 йилнинг март ойида "Бирлик" халк харакатининг бир митинги вактида шоир Дадахон Хасан кувгиндагиларнинг ватанларига кайтишлари учун имкон берилишини талаб килди. Совет мафкурачилари "Бирлик" халк харакатига карши чикиб Дадахоннинг бу истагини рад килган бир аснода "Совет Узбекистони" газетасининг 1989 йил 10 март сонида шу мантиксиз ва ахмокона фикр билдирилди:

"Унинг (Дадахон Хасан назарда тутуилаяпти. - Б.Х.) айтишича, асли Туркистонли булиб, хозирги пайтда чет элда яшаётганларнинг уз аждодлари тупрогига кайтиб келишлари лозим эмиш... Дадахонга кура улар халк хозир булиб кутиб турган ватанларини согинаётган эканлар. Айни пайтда Хитлернинг саркити булиб бизга карши курашган Боймирза Хайитни хам баробар олиб келишлари шарт эмиш..."

Газетанинг ёзишича митинг вактида кабул килинган карорлар орасида мухим булган масала йук эмиш. Газета асабийланишга давом этиб, "Мухим карорлар олинган булсайди, улар Туркистонни ташкил этиш, Боймирза Хайитга та'зим килиш демократик иттифок асосида хукумат билан келишиш каби карорлар билан бирлаштирилиши керак булар эди", деб истехзо килмокда. Расмий бир газетанинг юкорида айтилган ёлгонларини юзага чикариш унчалик кийин булмаса керак. Газета ва уни бошкарувчиларнинг узлари хам билганларидек миллий хаётимизда, харакатимизда ва фикримизда хеч качон Боймирза Хайитга та'зим килиш каби хаёл булмаган ва булиши хам мумкин эмас. Инсонларни инсонларга та'зим килдириш факат коммунист хукуматларга оид булган бир усулдир.

"Совет Узбекистони"нинг юкорида баён килинган васвасасидан уч ой утмасдан менинг устимни доимо коплашга уриниб келган кора булутлар биринчи марта хакикат нурининг куч-кудрати та'сирида кок уртасидан иккига айрилди. Шоир ва депутат Мухаммад Солих билан газетачи Анвар Журабоев уртасида Мухаммад Солихнинг Нью-Йоркда утказган Навруз байрами ва Америка саёхати билан тегишли фикрларини ва таасуротларини ифода килувчи бир сухбат булиб утади. Бу сухбат "Ёш ленинчи" газетасининг 23 июнь (1990 йил) сонида "Такдир курашдир") сарлавхаси билан босилиб чиккан.

Бу сухбатда Мухаммад Солих "Боймирза Хайит чет элда яшаётган ватандошларимиз ичида энг машхур шахс сифатида билинмокдадир", деб айтган. Анвар Журабоев эса уз фикрларини шундай ёзади: "Хозирча иккаламиз хам Боймирза Хайитни Ватан хоини булмаганлигини айтишга жур'ат килолмаймиз. Биз харфларни укишга бошлаганимиздан буён хам радиодан хам матбуотдан Боймирза Хайитнинг хоин ва Гитлернинг ялок яловчиси булганлиги ва бунга ухшаш сузларни куп марта укидик ва эшитдик. Лекин бу одамнинг хоинлигини исбот килувчи далиллар тополмаганимиз учун факатгина унга таалукли эмас балки чет элларда яшаган ва хоин э'лон килинган бошка юртдошлар хакида купрок ва жиддий уйлаш кераклигига ишондим".

Бу ва бунга ухшаш фикр ва тушун