(Сўз боши ўрнига) - Сайловлардан сайловларга: Ўзбек мухолифатининг вазифалари
Хар кандай мамлакатда президентлик ёки парламент сайловлари катта сиёсий вокеадир. Сайловларни шу пайтгача хукмронлик килиб келаётган партия ёки партияларнинг вакиллари ютиб чикса, демак, миллат уларга аввалги сиёсий йўлни давом эттиришга мандат берган бўлади.

Мухолифатнинг галабаси эса, мухим янгиликларга йўл очади. Зеро, миллат хукмрон партияларга ишончсизлик билдирдими, демак йўлни янгилашга чорловчи жиддий сабаблар бўлган. Миллатнинг амри билан сайловаларда хукумрон партияларнинг алмашиши жамиятни тургунликка бориб колишдан сакловчи, ривожланишга ва фаровонликка олиб борувчи энг мухим oмилдир.

Минг афсуски, Ўзбекистонда бундай эмас. Сайловлар мамлакатимиз хаётида хеч кандай рол ўйнамайдиган ўйинга айлантирилган. Миллатнинг фикри билан бу ерда хеч ким кизикмайди. Мавжуд хукумат олиб бораётган сиёсий курснинг миллат манфаатлари нуктаи назаридан канчалик тўгри-нотўгри эканлигини бахолаш имкони йўк.

Мана хозиргина ўтказилган Ўзбекистон Олий Мажлисининг куйи палатаси бўлмиш Конунчилар палатасига сайловлар худди шундай ўтди. Олий Мажлиснинг Сенатига бўладиган сайловлар мохияти билан нодемокраиик бўлгани учун, хозирок Олий Мажлис сайловларининг бутунлай фойдасиз бир тадбир эканлигини айтишимиз мумкин.

Демак, мамлакатимиз яна бир муддат тургунликни чукурлаштириш йўлидан кетаберади. Кандайдир кутилмаган вокеалар рўй бермаса, жамиятдаги бўхрон кучайиб бораверади.

Ўзбекистон хозир шу ахволга тушганини хамма фаркида бўлмаслиги мумкин. Советлар империясининг сўнги йиллари бўлмиш кайта куриш йилларида зиёлилар орасида бир хикояни айтиш модага айланганди. Эмишки, курбакани козондаги совук сувга солиб, кейин олов ёкилса, курбака сакин-аста ўлади. Агар, курбакани кайнаб турган ёгга ташланса, у жон аччигида ёгдан сапчиб чикиб, тирик колади. Бу хикоядан кейин гапнинг пўсткалласи айтиларди: «Совет системаси ўзбекларни секин-аста (ўша курбака каби) ўлдирмокда».

Бу ўхшатиш, бир оз кўпол бўлса хам, масаланинг мохиятини тўгри тушунтирарди, Совет тузуми нима-ю тургунлик йиллари нима эканлигини жуда образли англатарди.

Совет Иттифокининг Ўзбекистон ва Туркманистондан бошка хамма жумхуриятлари, уларнинг ахолиси юкоридаги хикояни билиш билмаслигидан катъий назар, хаётдан керакли хулосани чикариб, йўлларини ўзгартирдилар, тургунлик боткогидан ёки чикиб олдилар ёки чикмокдалар.

Биз ўзбеклар хали хам фасади бироз таъмирланган бу боткокликда яшашга давом этмокдамиз. Бундан хам ёмони, хозирги сиёсий элита ундан чикишни хам ўйлаётгани йўк, аксинча, уни замонга мослаб мутахкамлаш билан банд. Чунки бу боткоклик айнан ўша элитага, хеч нарса килмасдан, кулга айлантирилган халк хисобига, яна очикрок гапирсак, халкнинг киссасини совириш хисобига бойиш имконини беради, Каримовга эса бутун умр «катта» бўлиб колишга. Шунинг учун улар бир бирлари билан богликлар ва бир бирларини саклаш учун курашадилар.

Агарда Ўзбкистонда сиёсий ва иктисодий эркинликлар бўлсайди, ишбилармонлик, ракобат ва замоновий технологияларни ишлатиш эвазига хамма учун конуний йўллар билан бойиш имкони яратиларди. Ана ўшанда, ўзбек халки ўзининг потенциалини ишлатиб Ўзбекистонни бутун минтакада лидерлик кила оладиган мамлакат даражасига олиб чиккан бўларди. Хозир эса, ўзбеклар кўшни давлатларга бориб мардикорлик килиш даражасига туширилган. Бу бугунги сиёсий элитанинг жиноятидир.

Бу айтилганларни тушунганлар бор, тушунмаганлар бор.

Тушунмаганлар «шу кунимизга хам шукр» деб юраберишлари табиий. Улардан бир нарса исташни ўзининг хам мантиги йўк.

Аммо, мавжуд ахволни тушунадиганлар, жамиятнинг такдирига бехос каролмайдиганлар, миллатнинг эртаси кунини ўйлайдиганлар хам етарлича. Улар нима килишлари керак? Мана, масала каерда!

Ватан, миллат, колаверса ўзи ва фарзандларининг келажагини, уларнинг озодлиги ва фаровонлигини ўйлайдиганлар 2007 йилда бўладиган президентлик сайловларига тайёрланишлари керак.

Аслида, Ўзбекистон учун президентлик сайловлари расмиятчилик учунгина тузиб кўйилган «номи улуг, супраси курук» парламентимизга ўтказилган сайловлардан бир неча даража мухимдир. Чунки, бизда хокимият мутлок президент кўлида. Албатта, айнан шу сабабдан, Каримов бу сайловларни Олий Мажлис сайловларидан хам баттар нодемократик тарзда ўтказишга ва ўз хокимиятини саклаб колишга интилиши турган гап. Демократик мухолифатнинг вазифаси эса – бунга йўл кўймаслик.

Лекин, максадимиз демократик жамият, яъни, халкнинг иродасини амалга оширувчи хокимият органларини шакллантириш кобилиятига эга бўлган фукаролар жамияти яратиш эканми, демак, айнан сайловчиларнинг, яъни, оддий одамлар кучи билан сайловларни демократик тарзда ўтказишга, бир неча йилдан бери мавжуд Конституция ва конунларга зид равишда «тахтда» ўтирган Каримовни хокимиятдан четлаштиришга, демократ президент сайланишига эришишимиз керак.

Сўнгги парламент сайловларидан сабоклар


Демократлар зўравонлик йўлларини инкор этадиларми, демак, хокимиятга келиш учун, юкорида айтилгандек, сайловларда иштирок этиш ва уларда галаба килиш йўлидан боришдан бошка имкониятлари йўк. Аммо, шу оддий хакикатни хам хамма, хатто хамма демократлар, минг афсуски, хали тўла англаб етмадилар.

Мана ўтган йилги парламент сайловларини олайлик.

Мавжуд парламентни расмиятчилик учун тузиб кўйилган структура эканлиги юкорида айтдик. Аммо, унга мухолифат вакилларининг сайланиши, унинг мохиятини хам ўзгартириб юборишини билишимиз керак. Буни яхши тушуниб етган «Бирлик» Партияси ва Самат Мурод бошчилигидаги «Эрк» партияси, бу сайловларни нодемократлик тарзда режалаштирилганини яхши билган холда, уларда иштирок этиш, шу йўл билан бу сайловларни ва парламентнинг ўзини демократикрок килишга харакат килишди.

Тўгри, хали ижтимоий-сиёсий карахтлик гирдабила бўлган жамият уларни етарлича кўллаб кувватлашга куч тополмади. Лекин, шундай бўлса хам, бирликчи ва эркчилар бу курашда тажриба орттиришди, халкнинг маълум доираларини бу курашга жалб эта олишди, шу йўл билан президентлик сайловларида иштирок этиш учун замин тайёрлашди. Бу кураш тафсилотлари билан журналнинг аввалги сонида эълон килинган «Ўзбекистонда сайловлар: яна масхарабозлик ва мухолифатнинг кураши» номли маколада танишиш мумкин бўлганлиги учун, бу ерда бошка сиёсий гурухларнинг фаолиятини ўрганишга харакат килайлик.

Хўш, бошка мухолифат гурухлар нима килишди? «Озод дехконлар» партияси хамда «Эрк» партиясдан хайдалса хам унинг номидан фойдаланишни тўхтатмаётган Отаназар Орипов ва Салой Мадаминов гурухи (мухолифат ичида бу гурухни 53-54-чилар деб хам аташади) «бу сайловларда иштирок этишнинг фойдаси йўк, биз уларни бойкот киламиз» деб чет эл ахборот воситалари оркали эълон бериш билан чекланиб, ўзларини бу мухим сиёсий жараёндан олиб кочишди.

Хўш, уларнинг максади нима эди? Кимдир ташкаридан Ўзбекистонни демократ мамлакатга айлантириб берса, ёки «Бирлик» бунга эришса, ундан кейин сайловларда катнашишми? Нахотки улар демократия келгандан сўнгра уларсиз хам сайловларда катнашиш истагида бўлган «мардлар» кўпайиб кетишини тушунмайдилар? Нега улар, хеч бўлмаса, сайловлар жараёнида одамларга сайловларни бойкот килишларининг сабабини тушунтириш кампанияси олиб бормадилар, бошкаларни хам бойкотга чакириб, халк ичида иш олиб бормадилар?

Бундай саволлар кўп. Уларга жавоб излаш фойдасиз бўлгани учун - «Бу гурухлар шаклланган сиёсий ташкилотми ўзи?» деган саволни ўртага кўйиб, унга «йўк» жавобини бериб кўйган маъкул бўлса керак.

Сайловларни бойкот килиш «жасоратини» яна хам антикалаштирган бошка гурухлар хам бўлди. Масалан, биз сиёсатдан узок туришимиз керак деган хато принципга махкам ёпишиб, энг огир йилларда бирга бўлган сафдошларидан айрилишдан хам чекинмаган Ўзбекистон Инсон Хукуклари Жамияти аъзолари хам энг кераксиз ерда тўсатдан сиёсийлашиб, сайловларни бойкот килишларини эълон килдилар.

Шу ерда бироз лирик чекиниш килиб, куйидагиларни эслатиш фойдадан холи эмас.

«Инсон хукукларини химоя килиш», «хукук химояси» каби атамалар диктатурадан демократияга ўтиш даврига хос тушунчалар бўлиб, жамиятни бошкаришда иштирок этишни истаган кишиларнинг хокимият томонидан топталаётган хукукларини химоя килувчиларга ёки жамиятни бошкаришда иштирок этиш хар бир инсоннинг хаккидир деган фикрни конунлаштириш тарафдорларига тааллуклидир. Инсон хукукларининг оммавий топталиши диктатураларга хос. Чунки, диктатураларда хокимиятнинг 3 тармоги (конунчилик, ижроия ва суд) бир биридан мустакил бўлмагани сабабли инсон хукукларини мавжуд система доирасида химоя килиш мумкин эмас. Демак, хукук химоячиларининг асосий вазифаси хукукнинг топталиш холларини мониторинг килишдек примитив бўлмаслиги керак, вазифа – мавжуд системани ўзгартиришга эришиш бўлиши лозим.

Бундан келиб чикадиган оддий хакикат шундан иборатки, хукук химоячиси, истаса истамаса, мавжуд хокимиятга нисбатан мухолифатчидир. Системани ўзгартириш учун хокимиятга мухолифатчилик килмасдан туриб жиддий шаклда хукукни химоя киламан деб ўйлаш гирт хом хаёлликдир.

Энг кизиги шундаки, система ўзгариб, хокимиятнинг уч тармоги бир биридан амалда мустакил бўлгач, жамиятнинг хукук химоячиларига эхтиёжи колмайди. Чунки, одамларнинг хукукларини адвокатлар химоя киладилар. Табиийки, улар бу ишни хукук химоячиларидан яхширок бажарадилар. Айнан шу сабабли,Гарб мамлакатларда адвокатлик институтлари ўта ривожланган ва адвокатлар энг юкори даромадли касб эгаларидир.

Сайловларни бойкот килишга чакирган ва юкорида номи тилга олинган гурухларга келсак, уларга аъзо бўлганларнинг умумий сони кўпи билан бир неча юз кишини ташкил килгани учун, уларнинг «бойкот» шиорини бу ерда эслаб ўтирмаса хам бўларди. Уни эслатишимизнинг ва бунга шунча сатрлар сарф килишимизнинг икки сабаби бор.

Биринчиси. Улар бу хатти-харакатлари билан дунё жамоатчилиги олдида ўзбек мухолифатининг обрўсини туширдилар. Ахир, дунё биладику, демократия учун курашишнинг асосий йўлларидан бири сайловларда катнашиш ва сайловлар вактида дунё жамоатчилигининг кўзи бу мамлакатда бўлиб турганидан фойдаланиб, халк ичида демократия фойдасига ташвикотлар олиб бориш. Озод дехконлару 53-54-чилар эса, халк ичида иш олиб боришдан кўра, Ўзбекистонда мутлако кўпчилик етишолмайдиган рус сайтларида хаёт кечиришни афзал кўришларини намоён килдилар. Сайлов кампаниясида «Бирлик»чилар ва Самат Мурод тарафдорлари мардларча кураш олиб бормасалар эди, ўзбек мухолифатининг обрўси чилпарчин бўларди.

Иккинчиси. Олдимизда президентлик сайловлари бор. Бу гурухларнинг касаллиги бошкаларга хам юкишини олдини олишимиз шарт. Вакт борида «Озод дехконлар» партияси ва 53-54-чиларга шуни англатиш керакки, уларнинг рахбарлари танлаган йўл демократия йўли эмас, мамлакатимиздаги сиёсий жараёнларга томошабин бўлиш йўли. Агар улар сиёсий ташкилот сифатида сахнада колишни истасалар ёки бундай рахбарлардан воз кечишлари ёки уларни тўгри йўлга солишлари керак. Энг яхшиси, шу кунгача мухолифатнинг асосий кучи бўлиб келаётган «Бирлик» Партиясига кўшилишлари лозим. Мавжуд мудхиш диктатура устидан галаба козонишнинг бошка йўли йўкка ўхшамокда хам.

Бўлажак президент сайловлари


Энди яна тўгридан тўгри президент сайловлари масаласига кайтайлик.
Бу сайловларда расман катнашиш учун мавжуд сиёсий партиялар рўйхатдан ўтишга эришишлари керак. «Бирлик» Партиясининг бу йўналишда олиб бораётган кураши хам бутун дунёга маълум.

Аммо, айтиш керакки, Озод дехконлар ва 53-54-чилар бу масалада хам томошабин бўлиб колмокдалар. Уларнинг хатти-харакатини «касаллик» деб тўгри бахолаганга ўхшаймиз. Бу масалада хам номи тилга олинган гурухларнинг аъзоларига мурожаат килиб, рўйхатга ўтиш ишига асосий вазифалардан бири сифатида карашлари кераклигини эслатиб туриш лозимга ўхшайди.

«Бирлик» бу йўналишдаги фаолиятини кучайтириб бораверади. Агар у рўйхатдан ўтса, бутун мухолифат президентликка ўз номзодини бу партия номидан кўрсата олаши жуда мухим нарса.

Фараз килайлик, мухолифат партияларининг биронтаси рўйхатдан ўтмади. Шу холда хам мухолифатнинг президентлик сайловларида ўз номзоди билан катнашиш имкони бор.

Маълумки, «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўгрисида»ги конуннинг янги тахрири сайловчиларнинг ташаббускор гурухларига хам номзод кўрсатиш хукуки беради. Бу нарса бир палатали Олий Мажлиснинг 2004 йил 2–3 декабрдаги энг сўнгги сессиясида кабул килинган ва «Ўзбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига ўзгартишлар ва кўшимчалар киритиш, шунингдек, айрим конун хужжатларини ўз кучини йўкотган деб топиш тўгрисида» деб аталган конунда кайд этилган.

Мамлакат президентининг амалда бўлиш муддатини 7 йил деб мустахкамлаган мазкур конунда бундай ўзгартишлар сабаби «кейинги вактларда кабул килинган, сайлов билан боглик конунлар, норматив-хукукий хужжатларга мувофиклаштириш зарурати билан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясига киритилган ўзгартишлар ва тузатишларни инобатга олиш билан» изохланади. Мухим бўлган нарса шуки, ўзгартирилган конуннинг 24-моддасида президентликка «номзод кўрсатиш хукукига сиёсий партиялар ва бевосита фукаролар эгадирлар» дейилади.

Президент сайловлари конунида сайловчиларнинг ташаббускор гурухларига номзод кўрсатиш хукуки берилиши албатта демократик норма. Аммо, Каримов (конун Каримовнинг контроли остида ёзилганини хеч ким бахслашмаса керак) аввалги конунларда бор бўлган бундай нормани янги конунга киритишга рози бўлганини тушуниш кийин. Чунки, у хамма диктаторлар каби умр бўйи президент бўлиб колиш орзуси борлиги хаммага маълум. «Бирлик» партиясини 1 йилдан бери рўйхатдан ўтказишга рухсат берилмаётганининг сабаби хам Каримовнинг мухолифатни хеч кандай сайловларга катнаштирмаслик истаги эканлиги ўз-ўзидан равшан.

Мвжуд режим ўзи истамаган партяларни рўйхатдан ўтказтирмаслик йўли билан мухолифатнинг сайловларда расман катнашишининг олдини олиши мумкин. Охирги парламент сайловларининг тажрибаси кўрсатаётгандек, улар ташаббус гурухлари оркали кўрсатилган мухолифат номзодларни рўйхатга олдирмаслик учун хам хозирча кучлари етади. Аммо, хар доим шундай бўлиб колишига хеч ким гарантия беролмайдику.

Шундан экан, нима учун хам парламент хам президент сайловлари хакидаги конунларга сайловчиларнинг ташаббус гурухлари номидан номзод кўрсатиш хукуки берилгани ва бу хукук оркали мухолифатга сайловларда катнашиш имконияти берилганини диктаторлар мантиги нуктаи назаридан тушуниш кийин. Хархолда бунинг сабаби - хозир дунёда эсаётган демократия шамолларининг кучи ва диктаторлар хам бу шамоллар билан хисоблашишга мажбур бўлаётгани бўлса керак.

Хатто диктаторлар демократия шамоллари билан хисоблашишга мажбур бўлаётган бу замонда айнан шу демократия шамолларидан фойдаланиш демократик мухолифатнинг асосий вазифасидир. Аммо, Ўзбекистон каби ривожланмаган жамиятларда бу вазифани бажариш осон эмас. Шунинг учун, сайловларга хозирданок тайёрланишни бошлаш, президент сайловларига оид конунларнинг имкониятларини бугунданок ўрганиб бориш шарт.
Президент сайловлари хакидаги конуннинг мухим бўлган нукталари куйидагилар.

Конуннинг 24-моддада айтилишича, «сайлаш хукукига эга бўлган хар бир фукаро ёки фукаролар гурухи Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзод кўрсатиш учун камида 300 нафар сайловчидан иборат сайловчилар ташаббускор гурухини тузиши мумкин». Сиёсий партиянинг юкори органи каби, ташаббускор гурух хам Ўзбекистон президентлигига биттадан номзод кўрсата олади.

Хўш, президент сайловида иштирок этиш учун сайловчилар ташаббускор гурухи нима килиши лозим? Ундан качон ва кандай хужжатлар талаб этилади?

Яна ўша конуннинг 24"-моддасига мувофик, ташаббускор гурухнинг ваколатли вакили сайловга камида 70 кун колганида Марказий Сайлов Комиссияси (МСК) га куйидаги хужжатларни топширади: ариза; гурух аъзоларининг фамилияси, исми, отасининг исми, тугилган санаси, яшаш манзили, паспортининг серияси ва тартиб раками кўрсатилган рўйхат; гурух йигилишининг ваколатли вакил тайинлаш тўгрисидаги карори хамда унинг номига расмийлаштирилган ишонч когози; президентликка бўлажак номзод тўгрисидаги маълумотлар. Шу хам мухимки, номзод хеч бир расмий сиёсий партияга аъзо бўлмаган бўлиши керак.

Мазкур хужжатлар топширилгач, 5 кун ичида МСК ваколатли вакилга рўйхатга олинганлик гувохномасини ва муайян намунадаги имзо варакалари бланкаларини беради. Ана шундагина ташаббускор гурух бу варакаларга республика сайловчилари умумий сонининг камида 5 фоизи микдорида, камида 8 та маъмурий-худудий тузилма (Коракалпогистон, вилоят, Тошкент шахри) намояндаси бўлган сайловчилардан президентликка номзодни кўллаб-кувватловчи имзо тўплашга хакли бўлади.

Конунда, бундан ташкари, маъмурий-худудий тузилмаларниг хар биридан канча имзо тўплаш мумкинлиги тўгрисида турли чекловлар ва талаблар бор. Табиий, тузиладиган ташаббускор гурухлар уларни яхши ўрганишлари лозим. Биз бу ерда уларнинг тафсилотларига кириб ўтирмаймиз.

Нима бўлганда хам, кўриниб турганидек, нормал бир демократик давлатда ташаббускор гурух номидан президентликка номзод кўрсатиш, табиий, бунга етарли маблаг бўлса, унчалик кийин иш эмас. Аммо, Ўзбекистон каби мамлакатда конунда кўрсатилган хар бир талабни текшириш хукуматнинг айтганини киладиган одамлар кўлида бўлгани учун бу жуда огир иш.
Демак, бирнчи навбатда, бу ишнинг огирлигини хисобга олиб харакат бошлаш лозим. Мухолифат бир ёкадан чикариб, бутун кучини бир нуктага тўплагандагина, бирон натижага эришишни умид килиш мумкин.

Мухолиф кучларни бирлаштириш


Сайловларда мухолифатнинг галабасини таъминлаш мумкин бўлган, ёки хеч бўлмаса, унинг номзоди хокимият у билан хисоблашадиган даражада овоз олишига имкон берадиган асосий омил – мухолиф гурухларни бирлаштириш. Хозирги боскичда уларни бир ташкилотга, бир партияга бирлаштириш тўгрисида гапириш лозим. Бунинг бир нечта сабаби бор.
Биринчидан, мавжуд мухолфат гурхларнинг, каттасининг хам, кичигининг хам, принципиал масалаларда бир бирларидан хеч фарклари йўк. Хозирги кучли диктатура каршисида айни максадли одамларнинг мустакил ташкилий гурухларга айрилишлари мантиксизликгина бўлмасдан, диктатуранинг фойдасига ўйнайдиган холатдир.

Иккинчидан, сўнгги йиллар тажрибаси шуни кўрсатмокдаки, бир оз шаклланиб улгурган, шу туфайли етарлича амбицияга эга бўлган партиялар борлиги - бирлашиш йўлида тўсик бўлишини хисобга олганда хам, шу нарсани тан олиш керакки, бу партиялар бир ўзлари хеч нарсага кодир эмаслар. Демак, бир партияга бирлашиш кочиб бўлмайдиган кадам.

Учинчидан, хали сиёсий маънода етралича шаклланиб бўлмаган, сиёсий маънода «пишмаган» гурух ва партиялар турли коалиция, давра кенгаши, форум каби структураларда бирлашиб хам жиддий ишлар килолмайдилар. Чунки бундай структуралар гурухлар ўртасидаги «хисоб-китоблар» сахнаси бўлиб колишининг хам кўп марта гувохи бўлганмиз. Бунинг устига, хокимият хам ўша «хисоб-китоблашишларни» оловлантириб туролади. Демак, бу структуралар мухолифатни бир партияга бирлаштириш йўлидаги боcкичгина бўлгани яхши.

Айтилгандлардан келиб чиксак, хозир мухолифат гурухлари ягона ташкилотга, ягона партияга бирлашиш устида ўйлашлари керак. Бу ердаги асосий муаммо - янги ташкилот тузилиши керакми ёки мавжуд ташкилотларнинг бирида билашиш тузукми, деган саволга жавоб топишдир.
Бу савол устида жиддий шаклда ўйлаган, ўзининг куйи ва юкори ташкилий органларида бу саволга жавоб кидирган ташкилот «Бирлик» Партиясидир. Бугунги шароитдан келиб чикиб ўйлаймизки, «Бирлик» Партияси Марказий Кенгаши томонидан 2004 йил 26 майда кабул килинган «Мухолифат партияларига бирлашиш чакириги»даги куйидаги хулосалар мухолифат гурухларини бирлаштириш учун асос бўлиши керак:

«Оркага чекинишни истамаётган диктатура каршисида, мухолифат бир ташкилотга бирлашиши керак. Бизнинг таклифимиз – «Бирлик» Партияси номи остида бирлашиши керак.

Бирлашадиган хамма партиялар «Бирлик» халк харакатидан илдиз олган, демак, бу ном остида бирлашиш хеч кимни камситмайди...
Янги бир ном остида бирлашиш тарафдорлари хам бўлиши мумкин. Аммо, шуни тушуниш керакки, янги номни ўз халкимизга ва дунё жамоатчилигига танитиш учун маълум вакт кетади. Шу сабабли, бутун дунёда танилган ном остида сиёсий сахнага чикиш афзал кўрилади. Биз бу тажрибадан воз кечолмаймиз.

Бирлашган партиянинг номида «дехконлар» сўзининг ишлатилиши, партиянинг бир касб эгаларига дахлдор эканлигини кўрсатиб, умумхалк партия бўлишда кийинчиликлар тугдиради. Унинг номида «Эрк» сўзи ишлатилса, бу партиянинг чет элларга чикиб кетган рахбарлари баъзи нодемократик жараёнларга аралашиб колганлари, Ўзбекистонда бу хусусда суд карорлари хам бор бўлгани сабабли, янги партия сайловолди кампанияси даврида ўзини химоя килиш билан овора бўлиб колиши мукаррар.

Айтилганлардан келиб чикиб, бутун мухолифатни «Бирлик» Партияси номи остида бирлашишга чакирамиз. Шундай килинса, бир тарафдан, мухолифат сайловлар олдида катта кучга эга бўлади, бошка тарафдан, халкимизнинг ва дунё жамоатчилигининг мухолифатга ишончи ва уни кўллаб-кувватлаш даражаси кескин ошади. Миллат ва мамлакат такдири олдида бир оз бўлса хам маъсулият сезган одамлар бундай таклифдан воз кечолмасликларига ишонамиз».

«Бирлик»нинг бу чакиригидаги мулохазаларга кўшилмаслик мумкин эмас. Бунинг устига, «Бирлик» бу баёнот эълон килингадан кейин ўтган даврда хам рўйхатдан ўтиш курашини Адлия вазирлигида, кейин Олий Судда давом эттирди, катта тажриба орттирди. Кураш хозир хам давом этмокда. Ўтган йилги парламент сайловларида «Бирлик»нинг шахар ва туман ташкилотлари сайловчиларнинг ташуббускор гурухлари оркали номзодлар кўрсатиб, бу сохада хам етарлича тажрибага эга бўлдилар. «Бирлик»нинг бу ишлардаги тажрибасидан самарали фойдаланиш кераклиги хам бутун мухолифатни «Бирлик»да бирлашишини такозо килади.

Яна шуни эслатиб ўтиш керакки, аксарият нохукумат ташкилотларнинг аъзолари мухолифатнинг потенциал тарафдорлари бўлганлари учун, улар хам келажакда ёки бирлашган партияга кирадилар ёки уни ташкаридан кўллаб кувватлайдилар.

Мухолифат гояларини халкка етказиш. Ошкоралик


Сайловларнинг натижаси охир окибатда миллатнинг овоз беришига боглик. Миллат ва жамият карахтликда, карахтликдан чикаётганлар кишанда бўлгани учунгина, хокимият сайловларнинг натижаларини осонликча сохталаштиролмокда. Миллат уйгонса, жамият карахтликдан чикса, хеч кандай хокимият сайловларда оммавий сохтакорлик килолмайди, килганда хам Гуржистон ва Украинада бўлгани каби айнан халк тарафидан тахтидан хайдалади. Жамиятни карахтликдан чикарадиган куч – ошкоралик ва эркин матбуотдир. Мухолифат ўз гоялари ва дастурини халкка етказиш учун хам эркин матбуотга, ошкораликка мухтож.

Ошкоролик ва эркин матбуот яратиш сохасида Ўзбекистонда якин орада, демак, президент сайловларигача хам, хеч нарса ўзгармаслиги аник.
Лекин, мухолифат кўл ковуштириб ўтиролмайди. Бир нарсалар килиш керак. Нималар?

1. Интернетдан унумли фойдаланиш. Хозир мухолиф гурухлар, яъни сиёсий партиялар, хукук химоячиси жамиятлар ва у ёки бу маънода сиёсатга алокаси бор бўлган нохукумат ташкилотларнинг (НХТларнинг) катта кисми Интернетда ўз сахифаларига эга. Аммо, уларнинг кўпчилигига хукумат билан конфронтация килишни истамаган Интернет-провайдерлар томонидан блок кўйилган, Ўзбекистонлик интернет ўкувчилари бу сайтларни очолмайдилар. Вахолангки, айнан шу сайтларда Ўзбекистон хукуматининг халкни эмас, ўз манфатларини ўйлаб олиб борётган сиёсати кораланади. Халкнинг асосий кисми кашшокликда экан, бир ховуч тўралар мислсиз бойликлар «орттиргани», эркин фикрли кишиларга карши хукуматнинг олиб бораётган катагон сиёсати фош килинади ва ўзбек мухолифатнинг бу тузумни ўзгартириш учун килаётган фаолияти ёритилади.

Шу сабабли, бу сайтларни ўзбек ўкувчиларига очик бўлишига эришиш мутлако зарур. Ўзбекистон хукуматининг бу сайтларга блок кўйиш хакидаги провайдорлар олдига кўйган талаби хам, провайдорларнинг уларга блок кўйиши хам ноконуний бўлгани учун, правайдорларга карши ёки суд оркали ёки бошка йўллар билан босим уюштириш ва бу сайтларни ўзбек ўкувчиларига очишилишини таъминлаш лозим.

2. Мухолифат партиялари турли замонларда «Бирлик», «Эрк», «Мустакил хафталик», «Эркин ёшлар», «Тўмарис» номли газетелар ва «Харакат» журналини нашр этдилар. Аммо, шу кунда факат «Харакат» журнали узлуксиз чикмокда ва Ўзбекистонда таркатилмокда. Икки ойлик бу журналнинг тиражи 2-3 минг атрофида. Ўзбекситондек мамлакат учун бу жуда оз.

Ўзбекистондаги хукук химоячиси гурухлар, хеч бўлмаса, кайта куриш йилларидаги совет хукук химоячиларининг ишини килиб, кўлбола бўлса хам, турли нашрлар чикаролмадилар.

Бу сохада кескин ўзгаришларга мухтожмиз. «Харакат» журналининг тиражини энг камида 10 мингга чикариш шарт. Юкорида номи тилга олинган газеталардан, хеч бўлмаса, баъзиларини кайтадан нашр килишга бошлаш керак. Хукук химоячилари кўлбола килиб бўлса хам газета, бюллетень ва шу каби нашрлар чикаришни бошлашлари зарур.

3. «Озодлик» ва ББС радиоларининг ўзбек хизматлари ходимлари бу машхур ёйин органларининг демократик анъаналарини давом эттирадиган ва ўзбек ўкувчиларининг диккатини ўзига тортадиган эшиттиришлар тайёрлай олмаяптилар. Ходимларнинг бир кисми ўзбек махсус хизматларининг контроли остида бўлгани, бир кисми эса, профессионал журналист бўлмагани учун бу радиолардан юкори савиядаги программалар ва демократия учун самарали ёрдам кутиш бефойда. Шунда бўлса хам, демократлар бу радиоларнинг ўзбек ходимларига нисбатан хужумкор бўлишлари, улардан демократияга хизмат килишни талаб килишлари, киска килиб айтсак, уларга тинчлик бермасликлари керак. Зеро, бу радиоларнинг рахбарияти ўзбек демократиясини гоявий кўллаб-кувватлаш тарафдоридир.

Молиявий масала


Сайловолди кампанияси ўтказиш, бу кампанияга сиёсий партияларни тайёрлаш, хукуматдан мусткил бўлган нашрлар яратиш каби ишларини молиявий манбасиз бажариб бўлмайди. Баъзилар ўйлаётгандек, бу каби ишларни чет элдан олинадиган грантлар хисобига хам бажариб бўлмайди. Бунинг устига, Ўзбекистон конунлари, бошка мамлакатларнинг конунлари сингари, сиёсий партияларга ва умуман сиёсий кампанияларга чет элдан молиявий ёрдам олишни такиклайди. Бу тўгридир. Чунки, сиёсий партиялар кучларнини, моддий кучларини хам, миллатдан олишлари керак.

Демак, юкорида айтилган молиявий манба - халк, миллат, жамиятдир.
Очикча айтиш керакки, хозир мавжуд режимдан норози бўлган одамлар жуда кўп. Уларнинг мутлако кўпчилиги бу режимни мухолифат ўзгартириши кераклигига, аммо, ўзлари тамошабин бўлиб турсалар хам бўлишига ишонадилар. Шу сабабли бўлса керак, хукумат ёмонку, лекин, уни ўзгартиролмаётган мухолифатнинг ўзи хам кобилиятсиздир деган фикр етарлича таркалган. Жамиятда бу фикр ўзгармас, жамият мухолифатнинг ёрдамчисига, унинг молиявий манбасига айланмас экан, диктатурадан кутилиб бўлмайди. Бу хакикатни оддий одамларга тушунтириш, эртаги кунининг яхши томонга ўзгаришини кутаётган оддий одамларни мухолифатга ёрдам беришга чакириш, уларнинг ёрдамисиз хеч нарса ўзгармаслигини англатиш керак.

Гарб далатларида тижорий манбаларига эга бўлмаган ташкилотлар, жумладан, сиёсий партиялар фойдасига маблаг (фонд) тўплаш билан шугулланувчи касб эгалари шаклланган. Уларни фондрайзер (фонд ўстирувчи) дейишади. Фондрайзерлик демократик жамиятларнинг ажралмас сифатларидан бирига айланиб бўлган.

Ўзбекистонда хам фондрайзерликни йўлга кўйиш лозим. Аммо, бизда мухолифатга ёрдам бериши мумкин бўлган иш одамлари хукуматдан кўркканлари, оддий одамлар эса ўзлари огир иктисодий ахволда бўлганлари учун, фондрайзерликни Россия, Европа мамлакатлари ва АКШга ишлашга келган одамларимизга мурожаат килишдан бошлаш максадга мувoфик бўларди.

Оддий одамлардан сиёсий ва сиёсатга алокаси бор бўлган ишлар учун хайрия ёрдами тўплаш «томчи-томчи кўл бўлaр, хеч томмаса чўл бўлaр» принципига асосланиши керак. Яъни, одмлардан уларнинг ўзларига зарар тегмайдиган микдорда, демак, оз микдорда хайрия ёрдами сўраш билан бирга, хайрия ёрдами берувчиларнинг сонини оширишга эътибор бериш мухимдир.

Табиий, бугун бизда фондрайзерлар йўклиги учун, бу иш билан партия фаолларининг ўзи, халк ичида танилган фаоллари шугулланиши кераклиги хам ўз-ўзидан маълум.

* * *

Ўзбекистонда 2007 йилда бўладиган президент сайловларига тайёрланиш мухолифатнинг бош вазифасидир. Биз бу ерда килиниши керак бўлган ишларнинг асосийларини санаб ўтишга, парламент спйловлари давомида йўл кўйилган хатолардан сабок олиб, хамма нарсасани пухта бажариш учун эътибор берилиши керак бўлган нукталарнинг остини чизишга харакaт килдик.

Мухолифат олдида турган вазифаларнинг осон эмаслигини кўпчилик тушунса керак. Аммо, дунёда демократия шамолининг шиддати ортиб бораётган бир замонда, ўзбек мухолифати уларни бажаришга кодир.