Журнал Ҳаракат №2 (29) 2001. Орзуга айб йук
Олим Карим - Нима килмок керак?
Мен 70 ёшга кирдим. Умримнинг талайгина кисмини ер илмини сохиб-кирони академик Мирза-али Валиевич Мухаммаджонов билан хамкорликда утказдим. Биз юртимизнинг Андижон ва Хоразм вилоятларида катта илмий ишлар утказдик. Хоразмда кузги шудгорни тавсия килиниши, Фаргонада кора пленка остига чигит экиш тажрибаси, Кургонтепа тумани «Савой» совхози, Хозарасп тумани Карл Маркс колхозида утказган куп йиллик тажрибаларимиз мамлакатимизда ривож топаётган фермер-дехкон харакатига салмокли хисса кушди, деб хисоблайман.

10 йилдан бери дехкончиликда утказилаётган ислохотлар самараси кунгилдагидек эмас. Купчилик тузилган фермерлар хужаликларида ерга мехр, мухаббат ва эгалик хиссиёти пастлиги учун, сугориладиган ернинг унумдорлиги муттасил пасайиб кетмокда. Пахта ва галла хосили мулжалдагидан кам. Чорвачилик огир ахволда. Кишлокни ахволи ночор. Жуда катта ер захираларига эга булган Узбекистонда дехкончиликни бозор иктисоди талабларига мослаштириб бошкариш, узбек халкини ифтихори, хаёт-мамоти ерни эъзозлаб, унинг самарадорлигини ошириш ва дехконлардаги мавжуд ишончсизлик холатини илдизи билан йук килиш, ерга эгалик хиссиётини чинакамига барпо килиш учун нима килмок керак?

1. Сугориладиган унумдор еримиздан 20-25 фоизи дехкончиликда суяги котган, тадбиркор, иктисодчи дехконга бепул берилиши керак. Ер дехконга бир умрга, ерни унумдорлигини муттасил ошириш шарти билан берилиши керак. Ер вактинча эмас, дехконда ерга эгалик хиссиёти тугён уришини таъминлаш учун, ер меники деб дехкон каноат хосил килиши учун доимий фойдаланишга бериш керак.

2. Дехкон ерни, сувни, усимлик ва хайвонот дунёсини мувозанатда ушлаб туриш зарурлигини калби билан хис этиши керак.

3. Дехкон-фермер хужалиги кичик 3-5 гектар, урта 15-20 гектар ва катта 60-75 гектарли булиши максадга мувофикдир. Фермер хужалигини 2,3 ёки 4 дехкон бошкариши керак. Масалан 6-75 гектарли фермани 4та дехкон бошкаради. Улардан бири усмлик экиб дехкончилик килса, иккинчиси ердан олинган хосилни кайта ишлаш билан шугулланади, учинчиси чорвачиликни бошкаради ва туртинчиси машина-трактор паркига рахбарлик килади.

4. Чорвага рахбарлик килувчи дехкон, фермада 60-75 бош сигир ва шунча гунажин, букаларни бокади. 120-150 бош чорвани туйимли ем, хашак билан таъминлайди. Хашак ва емни авайлаб асрайди. Нушкурт чиказмаслик чораларини куради. Кишнинг совук кунларида бугоз сигирларга илик сув беришни таъминлайди. Кискаси сигирлардан мул сут ва гунажин, букаларни кунлик семириш даражасини катьий назорат килади. Кайта ишлаш корхонасига мулжаллаб куйилган гушт ва сут махсулотларини етиштириб беради. Чорвани етказган гунгини авайлаб асрашда, хонадонларда чириб, етилгандан кейин ерга солади.

5. 60-75 гектарли фермада, 15-20 гектар пахта, 15-20 гектар аввал бугдор, сунгра макажухори, 15-20 гектар шоли ва 15-20 гектар беда экилади. Хар бир гектар ер хисобига 80-100 центнер пахта, 100-120 ц. бугдой ва шунча макка-жухори, 150-200 ц. шоли олиниши керак. Беда камида 4-5 марта уриб олиниб, саргайиб кетишидан асраб гарам килиб куйилади.

6. Бош иктисодчи-бухгалтер етказилган махсулотларни хисоб-китобини килади. У етказилган махсулотлар кайта ишланишидан тортиб керакли наосаларнинг сотиб олинишигача булган хамма операцияларнинг молиявий томонини назорат килади. У компютерда ишловчи мохир мутахассис.

7. Фермер яшаб турган ховлиси ёнида тутзор яратиб, пилла етиштирди. Тутзор ёнида товукхона куради. Товуклар кишин-ёзин тутзорда курт-кумурскаларни еб, тутзорни гунг билан таминлайди. Тухум ва парранда гушти етиштирилади.

8. Ерни унумдрлигини муттасил оширган фермер, давлатимиз мукофатига сазовор булади.

9. Агарда фермер 5 йил муддат ичида ичида ерни унумдорлигини пасайтириб юборса, у ердан махрум этилади. Ери ундан олинади, унумдорликни оширган фермер ерига кушиб берилади.

10. Фермер ер ва даромад соликларини муддатида тулайди.

11. Олинган соф фойда хисобига фермер карамогида ишлаётган дехконлар учун кошоналар куриб беради. Гузал кишлок яратади. кишлокни хар бир ховлисида сув, газ, электр таъминоти ва канализация курилади. Кишлокда гузар-савдо маркази, хаммом-сауна, кино, мактаб, богча ва ошхоналар барпо этилади. Тикувчилик ва этикдузлик ательелари, гузаллик салони - сартарошхона ва бошка маиший бинолар кад кутаради. Янги кишлокда курилган кошона 5-7 жонли дехкон оиласи эхтиёжига мос булиши керак. Ховли 0,15-0,20 гектар булиб, унда икки каватли уй, гараж, тандирхонаси билан ёзлик ва кишлик ошхона, ваннахона ва хожатхона, ёзлик ёпик тахти равон супа, ташкарида 2 бош сигири ва 2 бош бузогига мулжалланган молхона, куйхона ва товукхона, атрофда тутзор, мевали дарахтлар, ишком ва хандаклар булиши керак.

12. Катта фермар хужаликларининг машина-трактор паркида замонавий комбайнлар, тракторлар булади. Улар кичик ва урта фермер хужаликларига механизация ва махсулотни кайта ишлаш, харид килиш ишларида шартнома асосида ёрдам берадилар.

13. Фермерларга тазъйик утказиб, уларнинг нарх-наво ишларига аралишиш, мажбурий шартномалар туздириш конун билан такикланади.

14. Фермер хужаликларини химоя килиш, уларни ёкилги, угит, техника воситалари ва зотли моллар билан таъминлаш учун республика дехкончилик вазирлиги тузилади. Вилоят ва туманларда вазирликнинг 3-5 нафар мутахассис ишлайдиган булинмалари тузилади.

15. Давлатга зарур махсулотлар етказиб бериш, вазирлик буюртмасига асосан бажарилади. Махсулот бозор нархида етиштириб берилади.

16. Ер эгаси фермер, узига берилган ернинг унумдорлик ва шурлик даражасини аниклаб, технология картаси тузади. Технология картаси тузишга туман дехкончилик булимининг мутахассислари ёрдам беради. Технология картаси фан ва тажрибанинг энг сунгги ютукларига итоат килиш, масалан текисланган ерга пленка остига экиш (кора пленка афзалрок), гузани томчилаб сугориш, гуза сувига чириган гунг, маъдан угит кушиб бериш, пахтани 100 фоиз очилтириб, кейс пахта терувчи машинаси билан бира тула териб олишларни уз ичига олиши керак. Фермер юкори хосил етиштириб, Аллохга хамду-санолар айтади.

17. Ер туман хокимининг фармони билан дехконга берилади. Фармонда берилган ернинг харитаси, микдори, унумдорлиги, шурлик даражаси акс эттирилади. Сув билан таъминлаш масаласи фармонда алохида курсатиб утилади. Хоким ерни бир пиёла чой устида тантанали вазиятда дехконга берилганини эълон килади.

18. Фермер банкдан имтиёзли кредит олиб, аввало техника сотиб олади, сунгра куркам дала шийпони куради. Номоз укиш учун хона ажратади. Шийпонга радио-телевизор урнатилган булиши керак.

19. Фермерда дехконлар катъий шартнома асосида ишлайдилар. Болалик аёллар ишлатилиши такикланади. Ажратилган ер эски кишлокдан узокрок жойлашган булса, ишчи-дехконлар машиналарда олиб борилади.


Х У Л О С А
Биз юкорида зикр килиб, орзу килган фикр-мулохазаларимиз бир кун амалга ошади, деган умиддамиз.

Фермер-дехконларни сиёсий, ижтимоий ва иктисодий химоя килишни хокимларга топширдик. Аклли, идрокли ватанпарвар хокам фермерларнинг холидан тез-тез хабарлар булиб туриб, утиш даврида кларни беъмани ташвишлардан жони-жахти билан химоя килади. Сунгги умидимиз - дехконлар узларининг хак-хукукларини химоя килиш учун сиёсий партияга бирлашадилар.

Бундай партия – академик Мирза-али Валиевич Мухаммаджонов асос солган Узбекистон Озод Дехконлар Партиясидир. Насиб килса партиямиз руйхатдан утиб Узбекистон дехконларини чинамига химоя килади.



12 февраль 2001 йил