Шамсиддин - Шоврук ким эди?
Узбекистоннинг Кашкадарё вилоятида Шоврук Рузимуродов номини эшитмаган ва билмаганлар кам булса керак. Хеч булмаганида Яккабоглик бу «жанжалкаш»нинг исми купчиликка таниш. Уни танишнинг характерлик бир томони борки, хеч бир кимса уни шунчаки билмасди. Биров мард йигит деса, тагин биров ахмок дерди. Яна аллакимлардир уни мафия дер, тагин бошкалари вахобий дерди. Хуш, аслида у ким эди? Бутун республикада соколлиларга карши уруш эълон килиниб, барчаси баробарига тухматлар билан камалаётган кезларда хам узининг соколидан воз кечмаган бу инсонни ким десак хак буламиз. Албатта хар ким узича хак, хар ким узича ростгуй, бирок сунги хукм Парвардигорнинг хукми эканлигини инобатга олайликда, турли нуктаи назарларни бир жойда туташтирайлик. Балки шунда узбекнинг мард яшаб, мард улган бу углони хакида очик тасаввурга эга булармиз.

Шоврук Рузимуродов номи тилларда достон була бошлаганида хали саксонинчи йилларнинг охири эди. 1989 йилда Яккабогликлар колхоз раисини бир четга суриб, бор йуги унинчи синф маълумотига эга Шоврук Рузимуродовни уша даврдаги Узбекистон Олий Кенгаши депутатлигига номзад килиб курсатарди. Уша кезларда Узбекистон «Бирлик» Халк Харакати Кашкадарё вилоят булими раиси Амир Худойбердиев билан Яккабогга сафар киладиган булдик. Менгача етиб келган маълумотга кура, Яккабогда кандайдир бир Шоврук дегани чикканмиш. Депутат булмокчи эмиш. Халк уни кутар-кутар килсада, райкомдагилар куймаётган эмиш кабилар эди. Хозир эслай олмайман, уша кун кандай кун эди, кайси ойнинг кайси санаси эди, аммо шуниси аникки, уша кезларда Узбекистон буйлаб демократия шабадаси эсар, хокимият органлари халк билан оз булсада хисоблашарди. Колхоз раисини куйиб халк Шоврукни депутат килмокка шайланибдими, демак бу халк иродаси, халк хохиши эди.

Биз Яккабог тумани, ёки уша давр тили билан айтганда, райком партия биноси ичкарисида булаётган гала-говурга гувох булдик. «Катталар» ташкарига чикишган, ичкарида эса мажлис ахли билан сайлов комиссияси раиси томоги йиртулгудек бакиришишарди. Масала ойдин. Шоврук Рузимуродов номзади депутатликка номзадлар орасиги киритилмаётганди. Максад уни киритиш, киргандан сунг халк сайлайдими, сайламайдими, бу унинг эхтиёрида булар эди.

Биз ушанда булгуси депутат билан учраша олмадик. Аммо унинг сайланганлиги хакидаги овозалар бизгача хам етиб келганди.

Республика мустакиллиги Узбекистон халкини ортга, хаттоки собик тоталитар давлатдан оркарокдаги репрессив бир тузумга томон етаклаётганини хар ким хам идрок кила олмади. Шу жумладан мен хам. Презедент Каримовнинг юмшок килиб айтганда «каттик кул» рахбар эканлигини, ёинки юзинг кузинг демай хакикатни баралла куйиб айтсак, диктатор эканлигини куп каторида мен хам билардим. Бирок энди ортга томон йул йуклигидан, энди факат ва факат демократия чуккилари забт этилишидан умидвор эдим. Ким уйлабди дейсиз, узимизнинг тоталитар режим Сталин катагонлари каби сиёсат юргизишини ва окибат, куни келиб, бир куни халк сайлаган депутат Шоврук Рузимуродов унинг зиндонида вахшийларча улдирилишини.


КАХРАМОН
2001 йилнинг 8 июли Яккабоглик, эл севган эл фарзанди Шоврук Рузимуродовнинг каро ер багрига куйилган куни. Тахминларга кура, у 7 июль куни улган. Балки 6 чи булиши хам мумкин. Яна ким билади дейсиз, ундан хам олдирок у улдирилгандир. Аммо халкимизнинг «калкони» деб аталадиган милициямизнинг берган маълумотига кура, у 6 июль куни Тошкентдаги хибсхонада узини осиб улдирган.

8 июль куни тонг сахардан у яшаган кишлок «Ола карга» чор теграсидам милиция грухлари томонидан куршаб олинди. Кишлокда нима булаётган экан, буни хамма биларди. Максад, жанжал чикиб кетмасин, халк Шоврукнинг улиги бахонасида кузгалиб хукуматни холдан тойдириб куймасин. Шунинг учун хам хукуматнинг ишонган тоги, милиция грухлари Яккабогга борадиган барча йулларни, хаттоки туман ичкарисидаги кишлокка борадиган йулларни хам каттик назорат киларди. «Шернинг улиги хам от хуркитар» дейди халкимиз. Миллатнинг шердек наъра тортган углони жонсиз холда хам жисми зуру, жони заифларни хуркитаётганди.

Ховли ичкарисига кадам куйдим. Дарвозадан, узи бор йуги бир маротабагина эшик таккилатиб кирган ва шундан сунг «узимники» булиб колган хонадон ховлисига кирдим. Хар гал бу ерга келганимда «Шоврук ака! Шоврук ака!», дея чакириб кирардим. Ичкаридан «Ха-а!»- деган овоз чикганида, тагин кушимча сурардим: «Уйдамисиз?» Бу гал ундай булмади. Ховли ичини дустимнинг онаси, аёли, синглиси ва кизининг, хамда бошка якин кариндошларининг фарёди тутарди.

- Вох огама, вох огам! Золимларинг сенинг бошинга етди-я! Биларкансан, оркага кайтмайман дединг-а! Буларни мен енгмасам улар мени енгади, дединг-а!

Мархумнинг унсиз йиглаб утирган акаси, Шовкат томон якинлашдим.

- Олиб келишдими? - даъфатан берган саволим шу булди.

- Кеча олиб келишганди, ярим кечалаб кумасизлар, деб куйишмади. Биз эрталаб соат еттида чикардик.

Маййитни 7 июль куниёк олиб келганларидан мен бехабар эканман. Садокатли дуст билганим Шоврук Рузимуродовнинг жанозасидан хам бенасиб колибман.

- Танасини куздан кечира олдингизми? - ночор бир ахволда суровимини давом этдирдим. - Бирор белги бордир?

Шовкат ака ерга бокиб турган кузларини менга каратди. Айтса нимаю, айтмаса нима. Барибир бу бедод давримизда хакикатни аниклаб хам булмайдию.

- Танасининг кукармаган жойи йук. – деди у «ух» тортаркан. – Билакларида укол излари хам бор эди.

- Нима дейишди? Кандай улган дейишаяпти?

- Тошкентдан Бекмуродовнинг узи келди. «Шоврук камерада узини осиб куйибди», дейди. Жуда хам ишондим унинг гапига. Укам узини осадиган бола эмасди. Худодан куркарди. Узини осиб дуззахи булишни мутлок тасаввурига сигдира олмасди. У аблахлар еди уни. Мана, хозир якин кариндошларимиз хам таъзияга кела олишмаяпти. Узокларни куя туринг, кушни кишлок одамларини хам бизникига утказишмаяпти.

Шоврук Рузимуродовни хакли равишда эл суйган кахрамон десак арзирди. Унинг кукрагига хеч ким «Узбекистон Кахрамони» нишонини таъкиб куймади. Бирок шу топда унинг КАХРАМОН эканлигини хар бир шахс ич-ичидан хис этади. Ха, у золимлар кулида уйдирма айбларни тан олмай жон фидо килган КАХРАМОН булди.


«АХМОК ЭДИ»
Айни шу дам барчамиз учун, Узбекистон «Бирлик» халк харкатию, Узбекистон Инсон Хукуклари жамияти учун хам катта йукотиш эди. Рости, ким билан нима хакида сузлашишни хам билмасдим. Куръон тиловатлар укиларкан, кулимни дуога очардим. Дуоларга кушилиб, дустимга мен хам унинг рухи поки парвардигорнинг мархаматига дучор булишини, жойи жаннатда булишини тилардим. Вахоланки, яратган эгамиз шахид улганларга жаннатини ваъда килиб куйган-ку. Охиста ховли ташкарисига йуналдим. У ерда кулбола курилган «уриндикларда» хамкишлок кариндошлар утириб паст овозда сухбат килишарди. Улар сафидан жой олдим.

- Бечора, - дерди пакана буйлик бир киши, - депутат хам булди. Кимлар бунинг оркасидан ишига тикланиб кетди. Яна кимларнинг мушкулини осон килмади. Шу эканда…

- Ахмок булиб презедентга карши бормай юрганида бу кунлар булмасди.- Хамдардона сухбатга кушилади озгингина бошка бир хамкишлоги.- Бошка депутатлар хам одамку…

Ха азизлар, хамкишлоклар хак сузни айтишарди. Шоврук Рузимуродов уз фойдасини билмаган «ахмок» эди. Эндигина очила бошлаган демократия гунчалари буйнидан кесиб ташланган кезларда у озодлик тарафдори булиб кузга ташланди. Манфаат йулида кимларнинг тупигига това, кетига тувак тутиб юрмади. Узбекнинг мард фарзанди бундай шармандаликни узига раво кура олармиди. Йук! Лойсувок килинган уйлари бунга далил эмасми? Эски либоси янги булмаётган фарзандлари бунга далил эмасмикан? Унга хам «бахт кулиб бокиб» депутат булиб колганида, узини бутунлай халк манфаати йулига багишлаб «ахмок» булмадими? Албатта мумкин эди, у хам кимларгадир ухшаб гиштин иморатлар куриши, хар фарзандининг «Тико», хотинининг тагига «Нексия»лар олиб бериши мукин эдику. Депутат Эркин Вохидов каби, Абдулла Ориповдек хушомадгуй, лаганбардор булиши хам мумкин эди. Бирок йигитлик ори, номуси бунга йул берарамиди? Ха, у ахмок эди. Бошкалардан фарки, нодон эмас, аклли ахмок эди. У виждонини, иймонини бозорга сола олмайдиган ахмок эди.

Мен азахонани ташлаб ортга, Каршига кайтдим. Тагин йулда турган милиция нарядларига дуч келардим. Хар кимни хам шу кунга солиши ва хеч бир кимсаю хеч бир конун олдида жавоб хам бермаслиги мумкин булган «халк посбонлари» халкнинг газабидан куркиб уз гунохларини яширмокка интилишарди. «Халк денгиздир, халк тулкиндир, халк кучдир». «Халк сузи» газетасининг пешонасида ёзиб куйилган бу шиор накадар хакикатга якин экан? Халк бугун мунгли йиглади. Сасини чикаришдан хам куркиб унсиз йиглади. Вахоланки, Шоврук Рузимуродовсиз хам хаёт давом этмокда. Кимлардир бу кун шодиёна килишмокда. Хаёт конуни хам аслида шу. Кимнингдир азаси кимгадир туй булади. Бу кун диктатура режими тарафдорлари чин маънодаги байрам булгандир, хойнахой. Ха, купчилигимиз каби, Шоврук Рузимуродов хам мамлакат рахбарларига инсоф битарку, деб уйлаган ахмок эди!


ИЙМОН СОХИБИ
Шоврук аканинг сокол куйиб юришидан, тагин масжидларга боришидан баъзида кишилар хайратланарди. Аксари холларда унинг ортидан «вахобий бу, презедентимизнинг хам, халкимизнинг душмани бу» деган гаплар эшитиларди. Гохида узидан сураб колганимизда эса, одатан нимтабассум билан киска жавоб кайтариб куя колади: «вахобийман, шунинг учун сокол куйиб юраман». Буни албатта турлича таърифлаш мумкин. Масалан, сокол усдирганни сурамай нетмай камокка ташлаётган хукуматни менсимаслик дасак хам булар, ёки тухматлар билан уз юртдошларини, айникса диндорларни хурлаётгванларга карши исён дейиш хам мумкин, тагин яна ким кандай изох бераркин?

Мендан хам баъзида хафа булган холларини хотирлайман. Шоврук Рузимуродовни одатда хафа килиш осон иш бумасди. Хар кандай жирканч кусурни курганда хам бир жумла калимани ишлатарди: «Худодан топсин. Билиб куйинг дустим, Оллох хакдир, у хакни суяди. Гунохкорларга унинг узи муносиб жазо беради». Лекин шу билан бир вактнинг узида у кишини хафа килиб куйиш жуда хам осон иш буларди. Масалан, 1999 йилнинг ноябрь ойида иккимиз Шахрисабзга борадиган булдик. У ерда милиция ходимлари Жумаев Шерали исмлик 40 ёшлик бир инсонни уриб улдирганлари хакида маълумот бор эди. Уша кезларда мен «Озодлик» радиосининг узбек булимида фаолият курсатардим. Максад хам «Озодлик» тулкинлари оркали милициянинг вахшийлигини дунёга ошкор килиш эди. Албатта бу иш осон булмади. Мархум хонадонидан чикгач бизни таъкиб килган «хукук посбонлари»ни айтмайсизми.

- Шоврук ака, сизни начальнигимиз чакираяпди. - Елкасига капитан пагонини такиб олган милиционер у кишига мурожаат килди.

- Начальнигингиз у сизга начальник. Мен унга буйсинмайман. Керак булсам повестка билан чакирсин. Нимагалигини хам баён килсин. - Бамайлихотирлик билан гапирарди Шоврук ака.

- Шоврук ака, куркманг, - далда берган булдим мен хам, - тепамизда «Озодлик» радиоси турибди. Булар хеч нарса кила олишмайди.

- Нима, мен сизга куркаяпман дедимми? Кейин биродар, ёлгиз Оллохга таваккал килинг, факат унга ишонинг. Урни келса уша Озодлигингиз хам бугун булгани билан эртага булмаслиги мумкин. Ким билсин, мана буларнинг тарафини олиб кетиши хам мумкин. Шунинг учун ёлгиз Оллохга ишонинг, тепамизда «Озодлик» эмас, худо турибди денг.

Дустимга менинг бу сузим каттик таъсир килган эканми, унутиб куя колмади. Бу орада радиодан хам кетдим, аникроги, кетказишди. 2001 йилнинг 10 январида Сурхондарёга бордик ва Узбекистон хукуматининг энг кингир ишларидан бири - Сариосиё ва Узун туманларидан мажбурий кучирилган бешта кишлок ахолисининг муаммоларини жахон жамоатчилигига кутариб чикадиган булдик. «Озодлик»нинг узбек булими бундай шов-шувга сабаб буладиган материални олишдан бош тортганида, дустим «Тепамизда турган Озодлик бор», деган сузларимни аччик киноя билан ёдимга солди.

Шоврук Рузимуродовнинг энг яхши хислати хам, энг ёмон хислати хам унинг иймони мустахкамлигида эди. У билан юрган одам даъватчи билан юргандек булар, хар ким билан сухбатлашганда хам уни иймонга даъват киларди. Бунинг ёмонлиги эса, ким иймонга мухтожу, ким иймондан йироклигига карамас эди. У гапирган гаплар ширакайф бандаи нокобилнинг у кулогидан кириб бу кулогидан чикиб кетаётганини хис килганимда бир бор танбех бердим.

- Нима киласиз шу гапларни. Куриб турибсизку, гирт маст. Бекорга жагингизни чарчатманг.

- Менга нима дейсиз? - Доимги одати буйича кулимсираб куйди у. - Мен Худонинг фарзини бажараяпман. Киёматда мендан сурайдику, «Мен сенга йулдан адашган бир бандамни йуликтиргандим. Нега унга панд насихат килмадинг?», деб. Гунохга колиб кетаманку, биродар.

Шу топда шундай хаёлларга хам борман. Балки уни мустахкам иродасию иймони учун улдирмадимикинлар? Тожикистону Узбекистон чегарасидаги вазият енгил эмас. Бордию, Исломий кучлар Узбекистонга хамла килсалар, халкнинг бошини ковуштириб бизга карши куяди, деб шундай килмадиларми? Тагин ёлгиз Оллохнинг узи билади...


* * *
Собик депутат, Узбекистон «Бирлик» халк харакати ва Узбекистон инсон хукуклари жамияти фаоли Шоврук Рузимуродовнинг улими купчиликни карахт килиб куйди. Уни улдирганлар улигидан кандай кутуламиз, деб гангидилар ва нихоят хеч ким ишонмайдиган бир чупчакни уйлаб топдилар. «Шоврук терговга чидай олмай узини осибди». Кизик, давлатимиз адолатпеша давлат булса, кандай килиб инсон терговга чидай олмай узини осиши мумкин. Мантиксизликни каранг. Бордию, у шундай килганида хам давлатимизнинг инсонга карши килган жинояти окибати эмасми бу?! Аввло унинг узини осганлиги ёлгон ва албатта бу ёлгоннинг чуви эртами ёки кеч, чикади. Факат бу бугунги режим шароитида содир булмайди.

Маколамизга «Шоврук ким эди?» дея сарлавха куйдик. Бунда камина, у инсон билан бирга булган лахзаларнинг бир чимдимини келтиргандирман холос. Зеро, миллатнинг кахрамони даражасига эришиб, золимлар кулида жон бериб шахид кетган дустимиз хакида жилд-жилд асарлар битсак хам кам. Балки унинг ким эканлигини мукаммал ёрита олмагандирман. Лекин дустим хотирасига багишланган бу сатрларни ёзмасдан туролмасдим.