31 August 2015
06:12 - Ўзбеклар билмайдиган воқеалар: 1925 йил биринчи марта яратилган Ўзбекистон номли давлатимиз бугун 3-чи марта мустақиллик эълон қилган кун

Ҳа, ростдан ҳам бу воқеаларни ўзбекларнинг кўпчилиги билмайди, чунки, ўзбекларни кўпчилигининг на ўз тарихи на ўз келажаги билан иши бор.

Руслар Қўқон хонлигини босиб олиб, Бухоро ва Хоразм хонликларини вассалларига айлантириб олганлардан кейин, бўлинишини Амир Темурнинг ўзи бошлаб берган императорлик бутунлай йўқ бўлди. 1917 йилда Россияда ҳокимият коммунистлар қўлига ўтгач, улар 1992 йил 30 декабрда СССР давлатини қурдилар ва унинг миллий-маъмурий структурасини яратишга бошладилар. 1924 йил 27 октябрда СССР Парламентининг Президиуми Ўзбекистон ва Туркманистон давлатлари қуриш қарори олди. Шу қарор доирасида Ўзбекистоннинг парламенти сайланди ва 1925 йил 2-3 май кунлари ўткакзилган Олий Совет мажлисида Ўзбекистон Совет Социалистик Рспубликаси номли давлат тузилди ва у МУСТАҚИЛ давлат сифатида СССРга кирди. Ўзбекистон ССРнинг ҳукумати таркибида Мудофаа ва Ташқи ишлар вазирликлари бор эди. Яъни, ўшанда Ўзбекистон феълан Мустақиллик декларациясини, тўғрироғи, биринчи Декларациясини қабул қилган эди.

Тўғри, бу мустақиллик ҳақиқий мустақиллик эмасди. “Бирлик” лидери Абдураҳим Пўлат буни яхши тушунган ягона мухолифатчи эди. У секин-аста СССРдан чиқиш йўналишида ҳаракат қилиш лозимлигини тушунарди. У ўз хотираларида ёзишича, Дадахон Ҳасан, Зоҳир Аълам каби “Бирлик”нинг қурвчилари яккама-якка суҳбатларда “Сиз Москвада ўқиганингиз учун ўрисларни яхши кўрасиз ва мустақилликни ўйламайсиз” дейишгача боришган экан. Уларга конституцион нормаларни тушунтириб бўлмаслигини билганим учун, бу масалага ортиқча уруғу бериб ўтирмасдим, мустақиллик ҳақида кўпроқ гаплашардик, дейди Абдураҳим Пўлат.

1990 йил июнь ойида Россиядан кейин Ўзбекистонда ҳам мустақиллик декларацияси қабул қилиш ҳаракати бошланди. 1989 йилнинг кузида, яъни “Бирлик” ҳали эркчилар номини ҳам олмаган ҳаромийлар тарафидан Ислом Каримовга сотилган кунларда, “Бирлик” Марказий Кенгашининг Ҳайъатида Декларация лойиҳаси ҳам қабул қилинган. Аммо, бўлинишдан кейин, бутун архивларимиз феълан қароргоҳимиз бўлган Ёзувчилар Уюшмасининнг биносида қолди. Эрк лидерлари эса ўша бинода ишлашарди. Декларация лойиҳаси ҳам ўша ҳаромий сотқинлар қўлида қолганди.

Мустақиллик Декларацияси қабул қилиш мантиқсизлик эканини билардим, дейди Абдураҳим Пўлат. Аммо шу қоғозда қоладиган ҳужжат ҳам ўзбек халқининг сиёсий фаоллигини ошириш йўлида қандайдир қадам бўлади деб ҳисоблаб, ўша кунлари кеча-кундуз ухламай, сафдошларим билан бирга Ўзбекистон Олий Совети депутатлари шу Декларация лойиҳасига овоз беришлари учун тарғибот олиб бордим. Хуллас, декларация қабул қилинди, аммо номи Суверенитет Декларацияси деб эълон қилинди. Аслида бу номнинг ҳеч бир аҳамияти йўқ эди, чунки Декларацияда СССРга мустақил давлат сифатида кирган Ўзбекистон ССРнинг СССРдан чиқишига имо-ишора ҳам йўқ эди. Болтиқ бўйи республикалари эса, СССРдан чиқиш ҳақида декларациялар қабул қилиб бўлган эдилар. Хуллас, Ўзбекистон иккинчи мустақиллик декларациясини қабул қилди. Аммо, ҳеч нарса ўзгармади.

1991 йил 19 августда давлат тўнтариши қилиб ҳокимиятни қўлга олган ГКЧП СССР демократларининг, Ўзбекистонда “Бирлик”нинг саъй-ҳаракатлари билан йиқитилгандан кейин, Ислом Карим 31 август куни учинчи марта Мустақиллик Декларацияси қабул қилдирди. Бу Декларацияда ҳам СССРдан чиқишга имо-ишора ҳам бўлмаган, яъни СССР таркибида қолаверганмиз. 31 август эмас, 1 сентябрь Мустақиллик байрами куни деб белгиланиши эса, оддий масхарабозлик.

Аммо, 1992 йил 8 декабрда СССРни тузган 4 та республикадан учтаси – Росия, Украина, Белорусия – 1 декабрда Украина референдум йўли билан СССРдан чиққани сабабли, СССРни тарқатиб юбордилар. Айнан шундан кейин Ўзбекистон ҳам ҳақиқий мустақил давлат бўлиб қолди. Яъни 8 декабрь ҳақиқий мустақиллигимиз кунидир.

Ўзбеклар ўз тарихлари ва келажаклари билан қизиқадиган кунлар келгандан кейин, Ўзбекистон давлатининг асосий байрами қайси кун эканлиги ҳақида қарор қабул қилсалар керак.

Ҳозирча эса, Учинчи Мустақиллик Декларациянгиз, учинчи мустақиллик кунингиз билан табриклаймиз, азиз дўстлар!