29 November 2014
07:52 - Кечагина ўткан кунларимиз: Чингизхон ҳам мендан ўрганган, шекилли (ҳазил) (Абдураҳим Пўлатнинг 2009 йил 13 февралда "Ҳаракат" сайтида эълон қилинган лавҳаси)
Мен ҳам ҳамма каби тарихни ўрганишда Совет-рус тарихчилик усулининг қули бўлганман. Мактабда бизни шундай ўқитишгани учун, масалан, Чингизхонни босқинчи, қонхўр, жаллод, урушдан бошқа нарсани билмайдиган аскар деб билардим. Тўғри, бизга Амир Темирни ҳам шундай ўқитишган, лекин у ўзимизники бўлгани учун барибир ичимда унга нисбатан яқинлик бор эди, уни фақат бочқинчи эмас, юртимизнинг ривожланиши учун кўп иш қилган, прогрессив томонлари ҳам бор бўлган саркарда сифатида кўрардим.

Аспирантлик йилларимда Гуржистонда бўлганимда, мустақилликдан кейин Туркияда яшашга мажбур қолганимда кўрдимки, у ердагилар бизнинг Амир Темирга ўша "машъум" Чингизхон каби қарашаркан. Яна бир марта кўриндики, тарих ҳам субъектив предмет. У ҳар доим кимларнингдир қўлида “манфаат қуроли” бўлган.

Яқинда уйимиздагилар рус режиссёри Сергей Бодров тарафидан олинган “Монгол” номли кинонинг СДсини олиб келишганда, унга катта қизиқмадим ҳам, лекин, уйда бўлгани учун кўрдим. Бу кинода Чингизхон бутунлай бошқа инсон сифатида олдингизга чиқади. Ҳатто уни ижобий қаҳрамон ҳам дейиш мумкин. Мен кинонинг сюжетини айтиб ўтириш ниятим йўқ, лекин ҳаммага уни бир кўриб чиқишни тавсия қиламан.

Мени қизиқтриб қўйган нарса - Чингизхон отасидан қолган, бир нечта ўтовли кичик овулдан иборат хонликни тиклаш ва унинг атрофида ҳамма мўғилларни бирлаштириш учун олиб борган кураши қанчалик ибратли эканлиги.

У замон билан ҳозирги кунларни солиштириб бўлмайди, лекин параллелликларни кўрмаслик мумкин эмас. Ахир биз ҳам демократик мухолифатни, тўғрироғи, мўғилларнинг овулларидан ҳам баттар парчаланган мухолиф гуруҳ ва гуруҳчаларни бирлаштириш ниятидамизку. Бир кўринишидан жуда оддий бўлган шу ишни қилолмаётганимиз учун, мен бунинг сабабларини жамиятимизнинг ибтидоийлигидан, динимизнинг асослари чала муллалар тарафидан нотўғри талқин қилиниб, миямизга хато йўналишда қуйилганидан қидирмоқдаман. Аҳволни тузатиш учун баландпарвоз гаплар фойдасиз эканлигини, жамиятга янги принциплар сингдирилиши лозимлигини гапирмоқдаман, ёзмоқдман.

“Монгол” киносидан кўрдимки, Чингизхон ҳам айнан шу муаммолар гирдобида бўлган ва худди мен каби (яна ҳазил) аҳволни ўзгартириш учун ҳаётга янги принциплар киритиш лозимлигини тушунган. Табиий, Чингизхон у замонларда ўйлаган принциплар билан бизникининг ўртасида ер билан осмондек фарқ бор. Лекин параллелликларни фарқига бормаслик кўрлик бўларди.

Мана Чингизхон салкам қонунга айлантирган янги принциплардан иккитаси.

Биринчиси. Жангда ғолиб чиққан томон қўлга туширган ўлжа саркардалар томонидан бўлиб олинар экан. Чингизхон ўлжанинг катта бир қисмини оддий аскарларга ҳам бўлиб беришни қонунлаштирибди.

Иккинчиси. Ҳар бир овул бир хонлик бўлгани учун хонларнинг сони тарвузнинг уруғидек кўп бўлганини ҳар ким тушунса керак. Турли туман саркардаларининг бир хонликдан иккинчисига ўтиб кетавериши ҳам оддий ҳол бўлган. Айнан шу сабабли бўлса керак, Чингизхон “ўз хонингга хоинлик қилма” принципини янги байроқ қилиб кўтарган ва хоинликни жазолашни салкам қонунлаштирган. Масалан, ўзининг ашаддий душманини ўзига яширинча ушлаб олиб келиб берган икки одамни (улар ўша душманининг саркардалари бўлишган) хоинлиги учун ўлдиришга амр берган. Чингизхоннинг фикрича, ўша саркардалар, мўғилларни бирлаштирш ишига ҳисса қўшмоқ истасалар, ўз хонларига очиқча қарши чиқшлари керак эди, яширинча иш эса хоинликдир.

Яна қайтариб айтаман. Чингизхон ўз замонининг маҳсули. Ундан бугунги, масалан, демократик принципларни талаб қилиш мумкин эмас. Аммо, орамиздаи параллелликларни кўра билиш лозим.

Биз ҳам ҳозир мухолифатни бирлаштириш йўлида Ғарб давлатларида аллақачон ҳаётга жорий қилиб бўлинган принципларни ҳаётга киритишимиз шарт. Оммани унинг манфаатлари йўлида олиб борилаётган курашга қизиқтириш, хоинликни (бугунги тилда маъсулиятсизликни) жазолаш каби принциплар ҳаётга жорий қилинишига эришиш керак. Акс ҳолда, ҳар бир “ўтов” ўзини ташкилот ёки партия деб юраверади.

P.C. Бу лавҳа ярим соат ичида эҳтирос ва экспромт билан ёзилди. Унга баҳо бериш учун шу жиҳатини ҳисобга олиш лозим.
« Олдинги хабар Хабарлар рўйхати Кейинги хабар »