Жаҳонгир Муҳаммад - Қувғин (Романнинг давоми)
(Романнинг давоми, боши 2-3 (1995), 1-2 (1996) сонларда)

- Нима деб ёзибди?

- Мамлакат вужуд, "Катта" эса унинг юрак ва аклидир. Девонни акл, хукуматни юракка ухшатмокчи... Кейин... Муфти хазратнинг "Катта" Аллохнинг ердаги сояси" деган гапларини мисол келтирибди.

- Муфти шу гапни ростдан хам айтганми?

- Менинг узимга айтган, академигимизга хам мен айтган.

- Сенинг фойдали ёлгонларинг бор, лекин муфти билан уйнашма. Айтадиган булса, узи телевизорга чикиб айтсин.

- Айттирамиз! Айтмаса хам айттирамиз, - деди ва енгил тортгандек кулиб юборди.

- Нимага кулдинг. Бирор латифа эсингга тушди-ми? -деди "Катта" латифа эшитгиси келганини яширмай. Ёрдамчи хам дарров "ишга тушди".

- Бир кун уламолар подшохга карши бош кутаришибди. Подшохни майхурликда, динсизликда айлашибди. Подшох хеч нарсани билмагандек уламоларни зиёфатга чакирибди. Шарбат сувига шароб аралаштириб хаммасига ичирибди. Уламоларнинг кайфи чог булгач, улардан фатвога имзо сурабди. Хаммаси бармок босибди. Фатвода "Биз уламолар майхурлик килиб, диндан юз угирдик. Гунохимизни ювиш учун подшох хазратларига келдик. Хукми подшох биз учун вожиб" деб ёзилган экан. Фатво дейилган нарса фитна эканлигидан хабардор булган уламолар подшохга ёлворибдилар, лекин у авф этмабди. Илоннинг бошини эзмасанг, захардан уласан, деганларидек уларни тошбурон килдирбди...

- Хуш, нима демокчисан?

-Зиёфатга оз вакт колди. Борсангиз яхши буларди. Шоирлар хам, ёзувчилар хам, мухолифат хам уша ерда.

- Мухолифатни ким чакиртирди?

- Мен. Сиздан сурамасдан гунох килдим.

- Сенинг гунохинг доим фойда келтиради.

- Мухолифат бошлиги хорижда эди. Хеч гапдан хабари йук. Бугун депутатлар харакатларини унга хам сездиришди. "Харакатингизни куллайман" деганмиш уларга.

- Бу ёги ДХКникими?

- Йук, узимизнинг ДХКмиз бор. Кеча кечкурунгача ДХК хам Хайрулло тарафда эди. Агар бугун уни сизга юзма-юз килмасам... Ха, майли, кейин гаплашамиз буни. Хозир эса зиёфатга бориб мухолифат раисини, шоирлару ёзувчиларни кулга олиш керак. Юз депутатнинг минг бакиргани, уларнинг бир гапиргани...

- Аклли тулкисан. Биламан мени эмас, узингни хам уйлайсан.

- Иккаламизни хам урток...

- Машинани чакир. Айтмасдан борамиз. Сен эса жиддийрок шугиллан, шарбат ва майнинг та'ми кочмасин. Айникса ана уларга куюкрок кориштиринглар...

- Бу ёгидан кунглингз тук булсин....

"Катта" кириб келганда зиёфатга таклиф килинганлар уни оёкда туриб каршиладилар. У кискагина килиб "Хуш келибсиз" нуткини гапирди-да кадах кутарди. "Куч" олиш учун кетма-кет икки кадах конякни ичди-да, учинчисини олиб "керакли одамлар" утирган томонга юрди.

Шоир Озодбек урнидан туриб "Катта"га тавозе билан "Рахмат, улуг иш килдингиз. Ватандошларимиз уз она юртларига кадам босдилар. Тарих бу кунни алохида ёзгай" деди.

"Катта" ёнидагиларга ишорат этиб улгурмасдан стул олиб келишди. У Озодбек билан академик Шариф Шароповнинг уртасига утирди ва мухолифат раиси Исо Холисга кул узатди. Мезбонлар планга кура уларни ёнма-ён утказишганди.

- Хуш келдингиз Исожон. Калай Франсия гузал эканми?

- Хар нарсадан хабарингиз бор, - дея дуриллади Исо Холис. - Нима булганда хам ДХКангиз яхши ишлайди. - У бир кули билан огзини юмиб хириллаб кулди.

"Катта" эса атрофга аланглаб, мухолифатнинг бошка бир раисини кидирди. Куринмади.

- Раисдошингиз йук, - суради "Катта" Исо Холисдан.

- Биримиз борган жойга иккинчимиз бормаймиз.

- Хай, хай, раисдошлар ёнма-ён юриши керак эмасми?

- Сиз билан ёнма-ён юришимиз мумкин, у билан асло, - дея масалага нукта куйган булди Исо Холис. Лекин "Катта" ташаббусни уз кулига олмокчи булди ва нуктани узи куйди.

- Биз барибир бундан кейин Шавкат Темурни хам бирга да'ват этамиз. Сизларни яраштира олмасак нима килиб юрибмиз, шундай эмасми, Озодбек ака.

- Шундай, хазрат, шундай. Лекин наригиси бироз жањалчирок. Уни жањалчиларга, Исожонни эса жањалсевмасларга раис килганмиз.

- Демак, Шарифжон ака жањалчи эканларда-а? - "Катта" аския килган кишидек кулди. - Чунки бу киши хам у томон.

- Биз Сиз томондамиз, - деди Шарифжон. Аммо жањалчи булса хам булардан пишик у, уйлади "Катта". Бу ерда нима хакда гап булишини олдиндан сезган, шу боис келмаган. Колаверса , унга хам машина ва'да килгандим, олмади. Барибир ДХК яхши ишлади. Ораларини бузмаганида катта куч эдилар. Бунисини хам кулга олиш осон эмас. Лекин алдаш мумкин. Содда. Дарров ишонади куяди. Айникса "Катта"лар ёлгон гапирмайди, деб уйлайди. Бундайларнинг бурнига ип солиб бошкариш мумкин. Факат ипни уздирмаслик керак. Ип узилдими, кейин боглатмайди. "Катта" кулига кадахни олди-да урнидан турди. Галаговур залга бир зумда сокинлик инди. Ёрдамчи микрофонни якин келтирди.

- Шу кадахни халкимизнинг севимли угли Озодбек ака учун кутаришни сурайман. Барча ватандошлар унинг "Мен" ше'рини ёддан билишади. Камина хам бир пайтлар бу ше'рни укиб, сизларни эслаб, кузга ёш олганман. Умуман Озодбек ака каби инсонлар юз йилда бир тугилади. Ёшим у кишиникидан улуг. Лекин "ака" дейман. Исми Озод, фикри озод. Бу озодлик Сизга, бизга муборак булсин!

"Катта" урнидан туриб куллик килиб турган Озодбекни кучоклаб, чупиллатиб икки юзидан упди. Озодбек кизариб кетди.

"Катта"нинг хаёлида эса хамон Исо Холис эди. У хам шундай мактовга интик, деб уйлади у. Урнимдан турганимда узи хаккида гап булади, деб уйлаганди, янглишди. Хозир, уни хам боплайман...

"Катта" хаёлидаги фикри лабига югургани учун яна урнидан турди.

- Ёнимда яна бир ёш, жасоратли, мард, куркмас йигит бор. Келажак уники. Унинг учун хам кадах кутаришингизни илтимос киламан.

Исо Холис урнидан турмади. "Катта" хам уни упмади. Аммо Исо Холис "Катта"ни упгиси келгандай унга эгилди. "Катта" эса курмаганга олиб яна урнидан турди ва академик Шариф Шароповни мактай бошлади.

Уч-турт кадахдан кейин хамма "узи"га келиб колди. Хорижлик ватандошларнинг купчилиги намозхон эди, зиёфатни тарк этди. Одам хийла озайиб колди. Бу орада "Катта" урнидан туриб бошкаларнинг хам кунглини олиш учун даврани бир айланиб келди. Сунгра:

- Уччалангиздан битта илтимосим бор, - деди ва Исо Холисга энгашиб давом этти: "Эртага коммунистлар мени агдармокчи. Ука ёрдамингиз керак. Бир-икки соглом йигитлар хам уларга кушилган. Гапнинг пуст калласи бу пойтахтликларнинг уйини. Куйнимда илон олиб юрган эканман, Хайрулло жойимни олмокчи. Мен унга сайлов килайлик, номзодингни куй, ютиб чиксанг, мархамат, дедим, аммо кунмади. Эртага сайлов хакида конун кабул киламиз. Кейин эркин сайлов утказамиз. Аслида бу жой сизнинг хаккингиз. Куп курашдингиз. Халк сизга овоз берса, мен маслахатчи булиб коламан, ука, иктосодни кутариб бераман, дедим".

- Коммунистлар дедингизми? - суради Исо Холис.

- Ха, Москва билан хам алокалари бор. Кучни уша ёкдан олишаяпти. Бизни сотишмокчи.

- Кунглингиз тук булсин. Бир хамлада шаштларини синдираман. Осонликча бизни бука олишмайди, - деди Исо Холис. У хориждан куни кеча кайтгани ва вокеалардан унча хабардор булмагани учун дарров "гирдобга тушди".

Аслида бугун депутат дустларидан Бургутжон телефон килиб "Эртага "Катта"га хужум килаяпмиз. Сиз хам тайёргарлигингизни куринг" деганда, "Мен хамма вакт тайёрман" деб жавоб килганди. Демак у хам пойтахтликларнинг мусикасига уйнабди-да. Аслида Хайрулло шум одам. Куп утириб - турганмиз. Мулойим булиб куринади. Демак-ки, максади хокимиятни олиш экан. Йук, унга ишониб булмайди. У ер ости дунёси билан боглик. Хаммамизни куритади, деб уйлади Исо Холис.

Бу орада "Катта" Озодбекни "овлаётган" эди. Унг кийин. Чунки бу ишнинг бошида турганлардан бири. Миртемир билан хамма нарсани биргаликда келишиб олишганди. Бунинг устига бугун Хайруллонинг кулини хам кисиб чикди. Эртага мажлисда иккинчи булиб у, учинчи булиб Шариф Шаропов, кейин Миртемир сузга чикиши керак. Нима килиш керак? Нахотки хаммаси барбод булса?

- Битта таклифим бор, - деди у "Катта"га. - Кечаси булса хам Хайруллони чакириб гаплашиб олинг. Уни кундирсангиз олам гулистон. Биз эса сиз билан.

"Катта" яна уни кучоклаб упди-да:

- Илтимосингиз ёдимда. Биринчи киладиган ишим сизни Буюк Британияга элчи килиб жунатиш. Аммо сизни доимо ёнимда куришни истардим. Нима килайки, ёзадиган нарсаларим бор деяпсиз. Ёзишингз керак. Бу олтин конлардан хам киммат!

Академикни кармокка илдириш осон кечди. Унга институт очиб беришга ва'да килди ва сузини олди. Улар билан упишиб хайрлашар экан, хамманинг кузи шу томонда эди. Озодбек, Исо Холис, Шариф Шаропов узларини магрур тутиб турардилар.

"Катта" машинадан Хайруллонинг уйига сим кокди.

- Нега зиёфатга келмадингиз? -деди.

- Сизга айтишмадими, бироз мазам кочиб турганди...

- Маззани ушлаб турган нарсадан кочасиз-а?

Ха, тулкилик килаяпти, деб уйлади "Катта". Айни фикр Хайруллонинг хам хаёлидан кечди.

- Бунинг устига эртага мажлис, ётиб колмайин, дедим, - Хайрулло гап нимадалигини билиш учун атайлаб "мажлис" калимасига ургу берди.

- Мажлис деганини оз курдикми, жура? - "Катта" жушиб кетган кишидек гапира бошлади. У хар канча узимни идора килаяпман, деб уйласа-да ичкиликнинг та'сири бор эди. - Иккаламиз утириб отамлашмаганимизга хам ойлар булди. Орамизга мушук оралади. Буларнинг думини боглаб куйдим. Сизни менга, мени сизга ёмонлашдан бошка ишлари йук...

Демак, хар нарсадан хабар топибди, деб уйлади Хайрулло. "Катта"ни яхши билади. Оз эмас, куп эмас уттиз йилдан бери танийди. Канча-канча яхши ёмон кунларни бирга яшашди. У хабар топган булса, тамом, олдини олади. Бунга етарли махорати бор. Лекин ундан нима истаяпти?

- Эртага эртарок бораман, - деди у нихоят.

- Эртаси колдими? Соат 24дан утгани качон эди? - дедию "Катта", демак у хам ухламабди, олдида одамлари бор, вакт утганини хам билишмабди, деб уйлади. - Хайрулло, огайни, гап бор, куришишимиз керак, - деди лунда килиб.

- Нима гап экан?

- Телефонда булмайди, олтинчи каватдаги ошхонада кутаман, тезрок келинг! - деб "Катта" телефон тугмасини босди. Машинаси аллакачон девонга етиб келганди. У "сакраб" тушди-да серрайиб турган миршабларга куз кисиб лифтга минди. Бу кайфияти яхшилигининг аломати эди. Аммо негадир шошаётганди. Шу боис лифтнинг"одими"га каноат этмаётганди. Куллари лифт эшигидаги тиркишда эди. Гуё лифт тухтаганда у хам эшик очилишига кумаклашса вакт ютадигандек... Нофила. Лифт бирдан тухтаб колди. Лип этиб чирок учди. У нима килишини билмай колди. Зим-зиё коронгулик бир зумда бошидан оёгига кадар сингди. Боши гувиллай бошлади, кузи борми - йуклигини узи хам сезмай колди, оёклари латтадек бушашиб кетди. Кукрагида нимадир пилдирай бошлади, кейин бу дук-дук" белига кучди ва у нимага шошаётганини англади. Хожатхонага етиб олиш туйгусу уни бошкараётганди.

Хайрият лифт кузгалди. Олтинчи каватда лифт эшиги очилганда у каршисида ёрдамчиси, икки миршаб ва котибни курди. Улар узларини шошиб колган, гунохкор киши киёфасида курсатиш учун юзларини бужмайтириб, бошларини эгиб олишди.

- Хамманг латтасан, бир тийинга арзимайсан?- бакирди у. - Йуколинг кузимдан. - У сочлари тукилиб, боши ялтираб колган котибни туртиб илгари юрди.

Кабулхонада Олий Кенгаш раиси турганди.

- Сен нима килиб утирибсан? Лифт бузилганига мазза килаяпсанми? Раис бошини эгди. - Бупти, кел!

"Катта" хонасига кирдию ичкаридаги хожатхонага утди. Раис эса оёкда туриб колди. Ярим соатлардан кейин "Катта" хул кулини иякларига сурганча ичкаридан чикди:

- Нега утирмаяпсан?

- Сизни кутаяпман.

- Нима, сен учун хали хам "Катта"миман?

- Нега ундай деяпсиз?

- Билмаганга оласан-а, мени хаёлингда бушатиб куйдинг-у сезмади деб уйлайсанми? Нонкур!

- Ундай деманг "Катта"...

- Нима? Нима дединг? хе, сени одам килганни... "Катта" бирдан раисга хамла килиб, уни тепди. Раис узини эшик томонга отди.

- Аба, Аба, - дея бакирганча эшикдан "учиб" чикди. "Катта" эса оркасидан кувиб борарди. Бинонинг нариги четига етганда раис зинапоядан пастга югурди. "Катта" эса тухтаб, сукинишда давом этди. Оз масофага югурган булсада юраги билан упкаси гуё бугзига келиб тикилганди. Йук юраги бошининг орка кисмига "кучган" экан. Уша ерда ура бошлади. У "уф-уф" дея узини сокинлатган булди-ю оркага кайтди. Кабулхонада хеч ким йук. Хамма кочиб колганди.

- Хоинлар, соткинлар, мен кетсам хамманг хам кетасан, куркоклар! - дея бакирди. Кейин хонасига кирмай уртадаги кичик ошхонага утди. Унинг бу томонга утганини сезган идора мудири оёк учида эшик ёнига кадар юриб келди ва ичкарига бош сукди.

- Конякни ол! - деди "Катта".

Мудир "лип" этиб ичкари кирди ва муз дулобидан коняк ва шоколад кутисини олди. Аммо стол устида хам коняк ва шоколад турганди. У буни "Катта"га айта олмасди. "Ол" дедими, олиши керак.

- Куй, - деди унга. - Узинга хам. Нега кулинг калтираяпти, утган сафар сенга куркма, дегандим. Яна куркаяпсан. Биламан, бу бинодан кувилишдан куркасан ва тугри киласан. Бупти, сен учун ичамиз, куркоклигинг учун!

"Катта" ичиб булгач, кулига шоколаддан олди-да хидлаб, яна жойига ташлади.

- Миртемирни танийсанми?- суради бирдан "Катта".

- Танийман.

- Кандай бола!

- Анаунинг йулига юраяпти, шекилли...

- Хайрулло дейишга хам куркасан-а?

- .....

- Турабековдан сура у Миртемир билан гаплашдими? Нима булганда хам у эртага сузга чикмасин. Сузга чикадиган булса, уйидан бирор ходиса чикаринглар, овора булсин. Уриб-пуриб юрманглар узини...

- Хуп, булади.

- Бор, менга рапорт бериб тур. Хозир "ана у" келади, бу ёкка бошлагин.... - "Катта" эрталабдан бери чунтагида турган ёзувни олди. Уни шахсий фолбинидан олганди. Ундан юлдузларга кура узининг ва Хайруллонинг фолини сураганди. Унинг кузлари сатрлар устида "югуриб" борардию хаёли бошка ёкда эди. Шу сабаб диккатини кулидаги когозга каратиш учун овоз чикариб укий бошлади:

"Шарк мучали буйича тугилган йили - Йулбарс.

Оврупа гороскопи буйича тугилган ойи - Куза (Водолей).

Фасли - Хаво. Сатурн, Венера сай ралари та'сири остида яшайди.

Бахтли кун - шанба.

Омадсиз кун - якшанба.

Йулбарс гайратли одам демакдир, кизиккон, ишчан. У инкилобчи ва дахолар яратиладиган матохдандир. Бахтга карши, хамма вакт хам узига курсатилган ишончни окламайди. Ишда, урушда ва мухаббатда "Олга" деб чикканида, унга кушилишдан аввал уйлаб курмок ва уни иложи борича оркада тутмок керак. Йулбарс бошкаларни фалокатга, уйламасдан иш килишга бошлайди. Унинг та'сирига карши курашиш огир. Хокимият кулига тегса, чикариб юбормасликка тиришади. Айбларини тан олишни истамайди. Узини эшитишларига мажбур килади. Унга хеч ким хакикатни айтишга жур'ат этолмайди.

Йулбарснинг канча яшаши унинг кай соатда тугилишига боглик. Ярим тунда тугилган йулбарс доим тузоклардан йирокда булади. Куёш чикканидан сунг тугилган йулбарсни эса доим хавф - хатар кутади. Йулбарс уз уйини угрилар, олов ва айёрлардан саклайди. Маймун билан дуст, илондан кочиши, букага карши бирор - бир харакат килмаслиги, мушук билан келишуви унинг коидаси булиши керак.

Ожиз жойлари: тупиги, болдирлари, синиши ёки лат ейиши мумкин. Унга иссик ёкмайди, овкат хазм килиш йулларида, хотирасида заифлик, ошкозонида кучли зарда ва юкумли касалликларга мойил булиши мумкин.

Томошаларни ёктирмайди. Доим узига ёкадиган ишни килади. Бировга ухшашни истамайди. Хамма уни севишини, моддий дунёогирликларидан озод юришни, хокимиятни олишни, юкори лавозимда ва яхши яшашни истайди.

Хар кандай янгиликлар уни жуда кизиктиради. У мулохазакор. Бу ойда тугилганларда узига хос нозик туйгулар бор. Улар уз хаяжонларига бегонадирлар. Ишонувчан, ба'зан жуда ишонувчан.Йулбарс нафакат тенгликка, балки яна хам юкорирокка интилади. Агар унга бирор нарса килишни курсатсангиз, рашк, хасаддан ёнади. Айтганимни кил, килганимни эмас - бу унинг шиоридир.

Мансаб иштиёки ва кек саклаш хасталиги ёшлигида кузга ташланмайди. Жамоат ишларини севади. Мустакил булишга интилади. Кутилмаганда мансабга кутарилаверади. Кандай буйрук беришни, ишни кандай ташкил килишни тушунтиришни яхши билади. У уз максадига эришиш учун йул топа олади.

Бу ойда тугилганлар: Халилей, Эдисон, Бернс, Линколн, Рузвелт, Елсин."

"Катта" кайнаб тошган сут козонидек "купириб" кетди.

- Фолбинни кув саройдан, аввал инфаркт булгунча кийна, кейин кув, - дея буйрук берди ёрдамчисига.

Бироздан сунг Хайруллонинг юлдуз фолига куз ташлади.

"Шарк мучали буйича тугилган йили - Куён.

Оврупа гороскопи буйича тугилган ойи - Куза (Водолей).

Фасли - Хаво, Сатурн, Ой сайёралари та'сири остида яшайди.

Бахтли кун - чоршанба

Омадсиз кун - якшанба.

Омадли, шарафини саклайдиган, улфат, вазмин, узини тутган, хотамтой одам. Яхши гапиради ва узлигини билади. Битта камчилиги бор, хамма нарсага юзаки карайди. У жамоани, жамоа уни яхши куради. Шохона йигинларни ёктиради. Ба'зан эхтиётликда хам усталик килади. Мехмон кабул килишдан кочмайди. Узини йукотмайди, дарров кизишиб кетмайди. Узининг омадсизлигидан кайгуради.

Дунёдаги уруш, туполонлар, очарчилик сингари масалалар унга хам дахлдор булсагина, жиддий кайгуради. Лекин бу кайгу жуда огир, азобли булади. Уз хаётига салбий та'сир килувчи хамма нарсалардан нафратланади. Яхши яшашга интилади. Олдиндан уйламай хеч бир ишга кул урмайди. Бу эхтиёткорлиги учун одамлар у билан фахрланадилар ва унга ишонадилар.

Куйнинг йулбарс билан муносабатлари таранг булади. Куён анча кучсиз булса-да, йулбарсдан куркмайди, йулини килиб, уйиндан чикади. Куён ракиб булишни истамайди. Лекин у каршилик курсатишдан чекинса, ожизланиб, аклдан озиш, уз-узини улдириш ёки уйини тарк этишгача етиб боради.

Мусбат жихатлари: Соглом акл, жамоатчилик рухи, мослашув кобилияти, яхши сухбатдош, узок ва чукур фикрловчи.

Манфий жихатлари: Узидан бошканинг фикрини назарга олмаслик, юзакичилик".

- Хаммани сотиб олиш, хатто фолбинни хам, - гудурлади "Катта".

У ёрдамчисига яна бир нималар демокчи эди, лекин Хайрулло кириб колди. "Катта" юлдузлар фоли ёзилган когозни катлаб чунтагига тикди-да Хайруллони кучоклаб каршилади. Илгари бир кунда икки-уч марта куришсалар шунча кучоклашардилар. Аммо кейинги пайтда бир-бирларидан кочадиган булдилар.

- Дустим, кишининг боши тошга урилмагунча хакикатни курмас экан. Сенга нохаклик килганимни бугун тушундим, - у Хайруллони илгаридаги каби сенсираб, якинлигини курсатмокчи булди. Хайрулло эса уни хам "ака", хам "сиз" деб узидан бир карич узокда эканлигига ургу берди.

- Сиз менга хаксизлик килганингиз йук...

- Килдим огайни, килдим. Мана бу бинодаги уч-турт игвогорнинг гапига кулок солдим. Улар орамизга Чин девори куришди.

"Катта" Чин девори нималигини билмасди. Бир кун Миртемир билан тортишиб колганда у "Сиз билан орамизда чин девори бор" деди. Шундан билдики, бу ора якин эмаслигини ифодалайди. Аммо нега чин девори? Кимдан сурасин? Шуни хам билмас экан, деб кулишмайдими устидан. Шу орада бир иш билан Миртемирнинг узи келиб колди. Чикиб кетишидан олдин "Катта"га икки сахифали когоз узатди.

- Бу нима? - суради "Катта".

- Бу мухтасар лугат. Ба'зи калималарни айтишда хато килаяпсиз. Сиз тугри гапирсангиз бизнинг хам ютугимиз.

- Укажон, бу сузларнинг бир неча ма'носи бор. Мен жойига караб ишлатаман. Минбарни "манбар" дейишимнинг ёки "пеш"ни "пештахта" дейишимнинг ма'нолари бор. Ёшлигимизда биз хам катталардан хато кидирардик. Нима киламиз, кайтар дунё укахон. Хуш, мана сиз, чин девори нимани англатади биласизми?

- Чин девори жуда хам кенг ва узун булган, устидан арава юрган...

- Ха. ха, курдингизми, мен буни орада фарк борлиги, орада масофа борлиги ма'носида ишлатаман.

- Биз хам...

- Йук, ука, хатони тан олиш хам мардлик. Бупти, яхши боринг, хали урганасиз, - дея Миртемирни чикариб юборганди ва "чин девори" англамини билиб олганди.

Мана энди бу тушунчадан усталик билан фойдаланмокда.

- Улар кураверишсин. Лекин биз керак булса бу деворнинг устидан юришимиз керак. Мехнатлари зоя кетгани - уларга энг огир жазо, - у шундай деб конякдан бардокларга куйди. - Кани ол, дустим, чин девори учун учамиз.

"Катта" бушаган бардокни "так" этиб стол устига куйди-да муштини хидлаган булди. Коняк нафас олиш йулларини куйдирди шекилли узок "ух" тортиб, кейин сузида давом этди.

- Мен балки эртага исте'фо берарман ! - "Катта" шундай деб Хайруллога тикилиб колди. Унинг калбидагини кузларидан укимокчи булди. Лекин Хайрулло унга карамади. Ростданми? - деб уйлади у. Йук мени тузокка илинтирмокчи. Бу мансабдан воз кечадиган одам эмас. Шу пайтга кадар факат битта орзу билан яшади. У хам "Катта" булиш. Йук, осонликча жон бермайди. Мансаб унинг учун хаёт.

Худди кечагидек эсида. Ховлисининг ёнидаги сурида утирганди. Бирдан у келиб колди. Ушанда узок бир вилоятда ишларди. Пойтахтга келган булса, куриб утай, дегандирда деб уйлади Хайрулло.

- Дустим, шошиб турибман. Биласан "Катта"нинг урнига кураш бошланган. Кушнинг юки огир одам. Хамма унинг утишини айтаяпти. Нима килсанг, кил, бу ишни олайлик. Керак булса, уй-жойни сотайлик. Дустлардан ёрдам олайлик. Аканг.... акам вафот этганларида мана шу ерда утириб "Бир умрга дустмиз" деб касам ичгандик. Биз ёш болалар эмас. Олайлик шуни, иккаламиз бирга бошкарамиз.

- Бу бир мамлакат. Олови бор, суви бор...

- Вилоятга бораётганимда хам шундай дегандинг. Аммо курдинг, дарров отим чикди. Биринчи булдим. Тур, бориб оксоколнинг огзини хидла. Уни бу йулдан кайтарайлик. Кейин истаганини берамиз. Унга жаннат яратамиз. Маслахатларини бериб, рохат килиб яшайди... Ушанда Хайрулло кушнисиникига кириб, унинг "огзини хидлади". Ма'лум булишича оксокол "Катта"ликка номзодликни рад этиб кайтган экан.

- Шундай индамай утираверасизми ? Бу мамлакат такдири ахир, - деди Хайрулло оксоколга.

- Мамлакатнинг эгаси куп. Иккинчи сенинг огайнинг томонида.

- Булиши мумкин эмас. Иккинчи - жосус. Миллатнинг бошига тушганлар унинг нафратидан сочилди, огайним эса...

- Биламан, мен хам огайнингни айтдим. Ундан бошка номзод йук, дедим...

Хайрулло хурсанд булиб чикди.

- Ха, унинг рад этганини эшитиб, бу ерга келгандим, - деди "Катта" ушанда.

- Боя бошкача гапираётган эдинг-ку...

- Сирни очмай, хамма нарсани биринчи манбадан эшит, дегандим-да.

Аслида унинг келишидан бошка максад бор эди. Москва номзодини кабул килмаётганди. Хам моддий, хам ма'навий мададга эхтиёжи бор эди.

- Дустим, Московга учишинг керак. Оркадан мен хам етиб бораман. Назарян билан куриш. Айтганини берамиз.

- Назарян уйинчи. Хам нарсангни олади, хам сени сотади.

- У ёгидан куркма. Бу ерда одамлари бор. Мен улар билан куришаман. У олсин, иш битади. Зеро, энг сунги имзо учун хамма нарсани у тайёрлайди. Мен кариндошлари билан бирга етиб бораман. Сен Сергей деган дустингникига бор. Вилоятга утишимда хам яхши хизмат килганди. Мен совга килган машинани кизи миниб юрган экан. Балки кизи билан хам куришарсан. Узимизни депутатларни хам ишлатамиз.

Ушанда Хайрулло Москвага борди ва уни кутавериб чарчади. Ундан дарак йук эди. Вилоятга сим кокса иш жойида йук. Пойтахтда хам топишолмади. Кейин Хайрулло углини вилоятга юборди.

Московдан "Утмадинг, ишингни давом эттир" дея телефон килишгач, у дунёга кул силтаб дала ховлига чикиб, уч кундирки узини ичкига бериб, ташкарига чикмай ётган экан. Хайруллонинг угли уни излаб топганда:

- Хаётим тугади, мени улдирдилар, энди яшамайман, - деб маст, соколи усиб кетган холида уни кучоклаб йиглабди. Умид ша'ми ёнганини эшитгач, эса уйинга тушиб кетибди. Кулидаги олтин соатини Хайруллонинг углига совга килибди.

Шу вокеаларни эсларкан, Хайрулло "Катта"нинг осонликча мансабдан воз кечмаслиги хаёлидан кечди. Аммо "Катта" хам буш келмасди.

- Мажлисда жужахурозларга ем булишни истамайман. Лекин бу жойни топширмаслигимиз керак. Агар мен кетадиган булсам бу жойга сен келишинг шарт. Мени бу ерга келтириш учун озмунча югурдингми? Бу масаланинг бир томони. Иккинчи томони шундаки, душманларимиз келишса, тамом, сенга хам, менга хам хаёт тамом.

- Менимча бу кадар тахлика йук.

- Хаммаси пишган. Бир кисм депутатлар сенга умид килишмокда. Колганларини хам узимиз томонга агдаришимиз керак. Шундай таклифим бор, кел, очикча гаплашайлик, мана сендан узр сураяпман, хаётим кулингда, истасанг куткарасан, истасанг...

"Катта" бир зум бошини эгди-да кейин ёш тула кузларини Хайруллога тикиб:

-Мени сен уйлантириб куйдинг, кучада колганимда сен уйли-жойли килдинг, хаётдан умидни узганимда яна сен куткардинг... Бугун хам...

- Куйинг, бу йиглашга арзимайди.

- Утган кунларни эсладим. Кандай олтин аканг, акамиз бор эдилар-а? Тирик булганларида бу куйга тушармидик. Бу дунёда менга оталик килган бошка одам йук, факат сен ва аканг, я'ни акам... Ол, аканг учун ичайлик...

Хайруллонинг хам кунгли бузилди. Акаси хакикатдан хам багри дарё бир инсон эди. Хар кандай одамни хам кечирарди. Иккаласининг ораси бир неча марта бузилганда акаси уртага тушди: "Остонангга келдими, бу узр сурагани. Узрни кайтармайдилар. Аллох кечирувчи. Сен эса... " Лекин бу сафар... Кечирса хам, кечирмаса хам "иш битган". Мажлисда уни агдаришади. Буни узи хам билиб турибди. Балки, "агдариш" ишламаса-чи? ДХК раиси бирор бир сухбат ёзиб олинмади, "Катта"нинг хеч нарсадан хабари йук демаганмиди? Лекин бу хаммасини билибди. Демак, бекор утирмаган, ишлаган. Мажлис арининг уясига айланади, хойнахой. Аммо узини демократ, деб юрган болаларга хам ишониш кийин. Бир мансаб, бир хадяга сотилишади. Хуш, нима килиш керак? Бунинг юзига тупуриб чикиб кетадиган пайт эмас. Буни синдирмок пайти...

- Узингизни ушланг, вакт алламахал, мажлисга соатлар колди, - деди Хайрулло нихоят.

- Менга кара, Хайрул, барча ваколатларни сенга бераман. Мен бошка давлатлардаги каби ташки масалалар билан шугулланаман, мамлакатни узинг бошкарасан. Икки ойдан кейин сайлов бор, мен сузимда турмасам ана ушанда учингни олиш имкони тугилади. Унгача уз партиянгни туз. Куппартиявийликка утамиз. Ана у бакирокларга хам йул берайлик. Сайловда сени куллайман. Сен эса мени.

Улар узок тортишмадилар. Тун ва конякнинг боскиси голиб келдими, мажлисда бошга тушганини курамиз, дедиларми, хуллас, тез айрилдилар. Саройдан чиккан машиналар карвони икки томонга "учди". Пойтахт кучаларидаги сукунатни карвонларни бошкараётган миршаб машиналаридан эшитилаётган саслар бузди. Шахар, мамлакат уйкуда. Эрталаб уйгонишганида бу кун тарихнинг айри бир куни булишини хаёлларига келтиришмайди. Аммо хозир машиналар ичида бораётган икки собик дуст сунгги гапларни тахлил килиб, тугрироги эслаб бораяптилар. Чунки тахлил киладиган холлари колмаганди.

"Хайрулло, агар хиёнат этсанг, мажлисда узимни отаман. Бу сунг суз! Куздаги ёш билан айтилган бу гаплар самимийми, ёки образга кириб айтилганмиди, шу онда иккаласи хам бу саволга жавоб беролмасди. Чунки самимият билан уйин коришиб кетганди.

"Катта" дала ховлига келиб хам анча вакт ухлай олмади. Факат яна икки кадах конякдан кейин остидан арра тортиб, кейин аркон билан йикитилган дарахтдек гурсиллаб тушакка йикилди. Масажчи жувон елкасини укаларкан хуррак ота бошлади. Навбатчи врач бир бардок мева шарбати олиб кириб, "Катта"нинг юрак уришини санади. Бошини чайкаб "Мен шу ерда утираман" деди масажчи жувонга. Жувон "Бупти" дегандек бош силтаб чикиб кетди.

"Катта" мажлисга ярим соат колганда уйгониб, огриётган бошини кафтлари билан сикаркан, навбатчи гох тукилиб кетган шарбатга, гох "Катта"га бокиб нима килишини билмай турарди...

* * *

Миртемир жангалзор каби патихиб кетган хаёлларнинг кучасида адашган туйнукдан ёругликка кузи тушди. Кенгиш жой кидираётгандек ёруглик туйнукдан ичкарига окиб кириб ёйилаётганга ухшарди. Негадир Миртемир ёругликни кузи кур, холдан тойган одамга ухшатди. У тугри келиб деворга урилар ва сунгра бетон деворни пайпаслаганча "куллари тилиниб" атрофга ёйиларди. Унинг боши хам ёрилган булса керак... "Эх, аллахсираяпманми? Ёки аклим коча бошладими?" Бу савол такрорланарди. Кейин ёруглик унинг калбига хам окиб кириб, коронгу хисларни "пичоклай" бошлади. Калбининг аллакаерида умид пайдо булди.

Нахотки дарров эсанкираб колдим? Йук, сунг дакикагача курашмок, курашмок лозим. Хозирги холатда тушкунликка тушмаслик хам курашнинг бир тури, енгилмасликдир. Икки орада, бир дарада колсанг хам чикиш йули бор. Сен йирткич деб юрган она бури йул курсатиши мумкин. Она Бури... Бир замонлар у боболарингни Тангри тоги орасидаги дара - гордан олиб чикканди. Эргунакон афсона эмас, хакикат. Бури йирткич эмас, дуст. Сен вахший деб юрган одамлар балки ёрдам кулини узатар.. Йук! Бундай пайтда хатто Бури хам куркади. Чунки горнинг огзида Аждахо турибди. Ямламай ютади... Аммо нега ёрдам хакида уйлай бошлади. Дарвоке, кейинги пайтда кунглидан кечгани куп утмай руй бера бошлади. Хатто уйига боскин булишини хам олдиндан сезгандек эди. Лекин... Ха, инсон боласи бошига тушганига ишонади, кунглидан кечганига эмас. Ёруглик равшанлик келтиради, умид хам шундай, дея уйларида давом этди Миртемир. Лекин бу Субхи косиб булса-чи? Я'ни алдовчи, косибларни алдовчи субх булса-чи? Унда бироздан кейин этагини тортиб олади ва бирор соат утгач хакикий равшанлик кириб келади. Куп утмай ёруглик чекинади. Демак, Субхи косиб экан...

Миртемир хаёлида узи устирган бугдойнинг хосилини йигиб олишга улгурмаган эди-ки, темир эшик очилди. У остонадаки кишини танимади. Кузлари хира тортдими, узок вакт оёгида утиргани ва хозир урнидан тургани учун боши айланиб, куз