Журнал Ҳаракат №4 (25) 2000. Биз яшаятган жамият
Бобир Хикмат - Хакикатнинг учи куринаяпти. Узи-чи?
“Хуррият” газетининг 2000 йил 16-22 февраль сонида шундай “Даъват”ни укиймиз: “Халк вакиллари, уйгонинг!”

Бизда халк вакиллари борми? Улар ухлаб колибди-ю, уларни уйготиш керак эканми?

Маълум булишича, гап Узбекистон Олий Мажлиси, яъни парламенти депутатлари тугрисида бораётган экан.

Уларга куйидагича саволлар билан мурожаат этилибди: “Нахотки, рахбар депутатлар, хоким депутатларнинг бирортасида хукумат аъзоларига берадиган саволлари булмаса? Уз вилояти, тумани билан боглик муаммоси булмаса? Ахир, Президент намуна курсатганидек, исталган мавзуда савол бериши, бу билан номзодни узига яраша “имтихон”дан утказиши мумкин эди-ку!

Бу жумлаларни чет эллик укувчилар укиса, рахбар депутатлар парламентда нима килиб юрибди, ахир, улар давлатни бошкарувчилар-ку, парламент эса ушалар учун конунлар чикаради, айни шу конунларнинг бажарилишини хаётга татбик этилишини, кимлар, качон, каерда, кандай килиб фойда ёки зарар келтирганини аникловчи алохида мустакил махкама эмасми, деб ажабланишлари табиийдир. Наинки, ажабланишлари, хатто бунинг узи демократияга бутунлай зид-ку, деб газабланишлари хам мумкин.

Бизлар, Узбекистон фукаролари мунтазам равишда газабланаяпмиз, ажабланаяпмиз, лекин факат овоз чикармасдан, дилимиздагиларни тилимизга чикармасдан шундай килаяпмиз. Борди-ю, тилимизни чикариб, овоз оркали билдиришга интилсак, бас, тилимизни кесиб ташлашлари, огзимиздан чикканини ёкамизга ёпиштириб, узимизни халк душмани сифатида камаб ташлашларига хеч кандай шубха йук. Унлаб, юзлаб эмас, бир неча ун минглаб одамлар демократия факат тилда булиб, амалда зурлик- зуравонликлар, такику-тазйиклар хукмрон булгани учун кандай фожиали, дахшатли мухитда эканлигини англаятганлар куп албатта.

Хакикатнинг учи куриниб турибди-ю, унинг асл мохиятини очиб ташлашга имкон берилмаяпти, берилиши тоталитар, авторитар тузум даврида асло мумкин эмаслигини биз яхши биламиз, лекин ташкаридагиларнинг бу хусусдаги билимлари купинча умумий мазмунга эга-ки, биз шу мавхумликни ёритишга интилмогимиз лозим.

“Хуррият”нинг юкорида тилга олинган сонидаги “Даъват”да яна шуларни укиймиз: «Олий Мажлис иккинчи чакирик биринчи сессиясини нафакат сайланган депутатлар, балки кенг халк оммаси хам интизорлик билан кутган эди. Мана, сессия ортда колди. Сессия йигилишлари бир жихатдан аввалги мажлисларга ухшаб кетди, яъни барча масалалар бир овоздан, хеч кандай мунозараларсиз кабул килинди».

Сезаяпсизми, бахсларсиз якдиллик билан кун тартибига куйилган масалаларнинг кабул килиниши – бу хакикатнинг узи эмас, балки бу бир куриниши, факат учидир, халос. Хакикатнинг узини курсатиш учун кандай конунлар, фармону буйруклар нима учун, кандай асосларга мувофик тасдикланаётганини хар томонлама чукур ёритиш керак. Ёритиш, очиб ташлаш урнига “Хуррият”да “Даъват” куйидаги таъкид билан чекланади: “Сессия ишида катнашган давлатимиз рахбари бу ахволга эътироз билдирди, депутатларни фаолликка ундади”.

Бир карашда шундай ундов ижобий дейшингиз мумкин, бирок аслида-чи? Аслида депутатларни мажлис раиси жаноб Халилов бахсга чорлаши шарт эмасми? Ахир, у Олий Мажлис раиси-ю, Президент эса оддий катнашчи-ку!

Ха, расман Халилов раис, лекин амалда Олий Мажлисни хам бевосита Каримов бошкараётгани, расмий раис Халилов эса номигагина, хужа курсинга рахбар килиб куйилгани хеч кандай изохларсиз сезилиб туради.

Мана буни “узбекча” демократия дейиш керак.

Бундан шундай хулоса чикариш мумкинки Олий Мажлис коммунистик тузум пайтидаги Олий Советдан факат шаклан фаркланади. Чунки, худди шу совет давридаги парламент асосий биринчи бош рахбар – Сиёсий бюро ва унинг бош котиби кандай буйрук, ёки карорни маъкулласа, Олий Совет шуни якдиллик билан кабул киларди, хеч кандай эътирозлар, каршиликларга асло йул куйилмасди.

Худди шундай вазият мустакилликка эришилгандан кейинги Олий Мажлисда “Бирлик” ва “Эрк”дан сайланган ва баъзибир мустакил ноиблар томонидан “бузиб”, “портлатиб” туриларди. Айникса, Тоиба Тулаганова, Жахонгир Мухаммад, Самандар Куконов, Шоврик Рузимуродовлар алохида фаоллик курсатарди ва ва айни шу хусусияти учун улар депутатликдан чакириб олинди, сиёсий фаолиятдан бутунлай четлатилди, хар хил тазийкларга гирифтор этилди, хатто, улардан айримлари хозиргача камокда ётибди.

Хуллас, хозирги Олий Мажлисда мухолифатнинг бирорта вакили йук, умуман мухолифатнинг узи Олий Мажлис, парламент тугул Узбекистон худудида феълан такикланганича колмокда.

“Хуррият”даги “Даъват” бу хакда лом-лим демаган. Лекин хакикатнинг ташки белгилардан баъзилари кайд этилган: “Хукумат аъзолари сайланаётганда анъанавий хотиржамликка заррача “путур” етмади, факат руйхат буйича йигирманчи булиб минбарга ташки ишлар вазири таклиф этилди. Раиснинг “Саволлар борми?” овозга куяман, сунг “Тасдикладингиз, табриклаймиз” дейиши билан кутилмаганда залнинг иккинчи каватида гулдирос карсак янгради”.

“Даъват”га “кузатувчи” деб имзо куйган каламкаш мазкур гулдурос карсак хорижлик дипломатларнинг олкиши деб изохлаган. Тугри, бу олкишдан Абдулазиз Комилов бироз унгайсизлангани айтилган, Президент эса бу олкишни табиий кабул килиб, кулиб юборди”, деб кушимча килган.

Каримов кулганини кайд килиниши хакикатнинг ташки куринишидир. Ички магзи, асл мохиятини очиш учун эса чет эллик дипломатларнинг чапаги тахкиромуз булганлигини, Каримов буни билатуриб ноиложликдаан кулганини айтиши лозим эди «Хуррият»даги «Даъват»нинг муаллифи.


* * *
Ха, бизда шундай. Хакикатниннг учини курсатиб, мана бундан ортик чинлик, ростгуйлик, адолатпарварлик йук, булиши хам мумкин эмас, деган журналистга имкониятлар тула яратилади, у хатто юксак унвонлар, мукофотлар билан такдирланади. Хар хил микёсдаги рахбарлик лавозимларига эриштирилади. Айтайлик, бир чала савод журналист Турдиев деган кимса Каримовга багишлаб бир хамду-санони дундириб ташлагани учунгина Узбекистонда хизмат курсатган журналист унвонига сазовор булди. Сунгги икки-уч йил ичида улугланган кушиклар, шеърлар, хатто достонлар пайдо булиб, узига хос Каримовнома яратилди, мунтазам яратилаяпти. Президент 1991 йилдан бошлаб, кайси анжуманларда кандай маъруза укиса, ёки нутк сузласа, барчаси дастлаб кичик-кичик рисолалар, китобчалар, брошюралар, сунгра эса уларнинг анча кисми бирлаштирилиб “Танланган асарлар”, салмокли тадкикотлар тарзида, яшин тезлигида чоп этилмокда, дуконларга сотувга чикарилмокда. Айни чогда уларнинг барчаси бошлангич, урта мактаблардан бошлаб, барча сохаларни уз ичи олган урта махсус укув юртлари – коллежлар, лицейларда, институтлар, универститетларда укитилмокда. Уларнинг барчаси махсус тадкикот марказида ёзилиши, Президент ёрдамчилари томонидан яратилиши хакида гап-сузлар юрибди-ю бу хакда расман маълумотлар берилмаяпти.

Шунисини эътироф этиш керакки, Каримов асарлари, тадкикотлари, маърузалари-ю нуткларида хам хакикатнинг учини топишингиз кийин эмас. Жумладан, гоя билан гоя, фикр билан фикр, маърифат билан жахолат кураши хаётда булиши кераклиги айтилган. Президентнинг узи, хизматкорлари, гумашталари буни такрор-такрор кайд этишаяпти, бирок, афсуски, амалда, хаётда бунга узлари хам амал килишмаяпти. Чунки, уша курашлар, дунёкарашлар, фикрлар, гоялар тукнашуви учун аник, тугри, хакконий шарт-шароит яратилмаса, хеч кандай кураш тукнашув булмайди ва пировардида факат хукмрон сиёсатни куллаб кувватлайдиган бир ёклама ижобий мулохазалар, мактовлар, хамду-санолар янграйверади. Уларга карама-карши, зид фикрлар, гоялар катагон этилаверади.

Собик Совет Иттифокида коммунистик таълимот, мафкурага карши, зид мулохаза билдириш тугул бунга шубхаланиш хам катъий ман килинган эдики, худди шундай вазият Каримов сиёсати, асарлари, тадкикотлари, маърузалари, нутклардаги хар бир фикр, хукм, хулоса, хар бир маънога муносабатда уз аксини топмокда. Хусусан хурлик, озодлик, эркинлик, демократия, буюк келажак, тараккиет, улуг галабалар, жахон микёсидаги тарихий, ижобий узгаришлар каби сузлар хакикат сифатида кабул килиниши катъий шартга айлантирилди. Шундай шартки, хатто уларда хакикатнинг узи эмас, учи куринса-ю, уша учини “чузиб” тула хакикатга олиб боришга интилиш булса хам, бу президентга, халкка, Узбекистонга нисбатан душманлик тарзида кораланади, бу борада хатто хеч кандай бахсга хам изн берилмайди. Чунончи, Карим Бахриевнинг 1997 йил нашр этилган “Демократия ва инсон хукуклари” деб номланган китобида жуда куп марта президент фикрлари келтирилиб, Бахриев уз талкинини бергани, Узбекистоннинг энг юксак даражали рахбарининг мулохазаларини уз кузатишлари билан тулдиришга харакат килгани хам маъкулланаётгани йук. Вахолангки, Бахриевнинг узи хам бу йуналишда жуда илгариламаганди. Масалан, у уз китобининг 58-59 бетларида президентнинг «Демократия – факат назария ёки сиёсий жараёнгина булиб колмай, шу билан бирга халкнинг турмуш тарзи ва унинг бутун рухияти, анъаналари, маданияти, психологиясининг хусусиятлари хамдир…. Демократия жамиятнинг кадриятига, хар бир инсоннинг бойлигига айланмоги керак» деган иддаосини мамнуният билан келтиради-ю, бу сузлар муаллифининг иккиюзламачилигини курсатаётганини имо килишга хам журъат этмайди.

Майли, иккиюзламачиликка имо этмасин. Агар у, тухтанг, бу ерда тугри фикр айтилгану, аммо у хакикатнинг бир киррасини ичига олади, барча кирраларини камраб олиб, тула хакикатни юзага чикариш учун демократия кандай воситалар, йуллар, харакатлар оркали хам жамиятнинг хам хар бир фукаронинг мулкига, бойлигига айланишини курсатиб бериш хам фарз, хам карз эди, деса хакикий тадкикотчи булган буларди. Аммо Карим Бахриев президент тула хакикатни курсатаяпти, деган иддаони билдиргандек булади ва хакикат бир четда колиб кетаверади.


* * *
“Узбек тилининг изохли лугати”да хакикат сузи арабчадан олинган булиб, чиндан хам булган, бор нарса, мавжуд ахвол, деб таърифланган. Бинобарин, чиндан булган, бор, мавжуд нарсалар, реал ахволлар, вазиятларга, яъни хакикатга назар ташлайлик.

Мисол тарикасида 2000 йил 9 январдаги президентлик сайловига такдим этилган Каримов дастуридан куйидагиларни укиб чикайлик: “Биринчи устивор вазифамиз – иктисодиётимизнинг изчил усиши ва самарадолигини ошириш, демократик бозор ислохотларини чукурлаштириш асосида халк турмуши даражасини баркарор ва узлуксиз яхшиланиб боришини таъминлаш зарур”.

Энди айни шу фикр магзини чакайлик. Умуман олганда бу ерда нималар зарурлиги тугри курсатилаяпти. Аммо собик совет хокимияти, собик коммунистлар, рахбарлар хам худди шунга ухшаш гапни айтардилар, гуё капиталистик жамият чириб бораяпти-ю, социалистик, коммунистик жамият эса мисли курилмаган даражада ривожланиш оркали хаёт даражаси усиб боради, дейишарди. Бу хозирги хукумат коммунистлар йулидан бораётганинг белгисидир.

Тугри, илгари бозор иктисодиёти, ракобатчилик, хусусий мулк лаънатланарди, хозир эса улар нукул кукларга кутарилаяпти. Шунга яраша халкнинг бир кисми, аникроги, давлатни бошкарувчи катта-ю кичик рахбарлару уларнинг кариндош уруглари, ёру дустлари, хамкорлари яйраб яшнамокда, хатто миллионеру миллиардер даражасига кутарилмокда, бирок буни улардан бирортаси очик айтиб, ошкора эътироф эта олмаяпти. Нега? Чунки, узларининг халол мехнати, фидокорлиги хисобига эмас, давлат, халк мулкини умариш, туя килиш йулидан бориб, ушандай даражага кутарилаяптилар. Буларни хеч ким билмайди, деб уйлашмокда.

Собик коммунистик тузум угирлик учун жуда куп имкониятларни тугдиргани, собик коммунистларнинг энг юксак даражадаги рахбарликда туриб, канча бойлик, тилла-ю долларни узлаштирганлари, И.Буничнинг “Партиянинг олтинлари” деган публицистик асарида фош этилган.

Хаётий хакикатга тик карашга кодир инсонлар, худди шунга ухшаш усулда бойиб кетган катта-ю кичик рахбарлар, уларнинг иттифокчилари хамкорларини кандай йул билан бойиб кетаётганларини ёритиши мумкин эмасми? Албатта мумкин. Бунга асослар хам тулиб тошиб ётибди. Хатто Каримов хам порахурлик, халк, давлат мулкини умариш кенг микёсида давом этаётганини бир неча бор эътироф этди.

Ха, эътироф этилаяпти-ю, бирок шунга яраша фаолият курсатилмаяпти. Курсатиш эса дастлаб президентдан бошланиши шартки, буни лоакал 1999 йилнинг охири ва 2000 йилнинг бошида утказилган Олий Мажлис депутатлиги хамда президентлик сайловлари арафасида бажариш мумкин эди. Ахир, бутун дунёдаги барча хакикий демократик давлатларда буладиган сайловларда у ёки бу лавозимга даъвогарлар биринчи галда узларининг шахсий жамгармалари, туплаган бойликлари тугрисида руйи рост маълумот беришлари - декларация тулдиришлари хам фарз, хам карз-ку. Афсуски, бу хакда умуман лом-лим дейилмайди. Вахоланки, бу хам демократиянинг биринчи талаби эди. Энг мухим талаблардан бири сифатида сайланувчиларнинг асл сурати-ю сийратини аниклашга йул очиб берарди. Бу хакда гап-суз очилмагандан кейин жахон микёсидаги чинакам демократияга эришдик, деб жар солган билан хеч нарса узгармайди, тараккиёт таъминланмайди.

Диккат килинг-а Олий Мажлисдаги депутатликка даъвагорларнинг сони бир ярим мингдан ортиб кетди, президентликка эса бор йуги икки киши талабгар булди, холос.

Майли, сонга эътироз билдирмайлик, аммо улардан бирортаси, хатто жорий президент хам шахсий мулки, бойлиги тугрисидаги билдиришнома – декларациясини халкка такдим этмади.

Тугри, собик совет хокимияти даврида хусусий мулкчилик инкор этилгандан кейин бу хакда гап-суз булиши мумкин эмас эди. Мустакилликка эришилиши билан биринчи галда хусусий мулкчилик асосида ривожланиш мумкинлиги бутун дунё тажрибасидан келиб чикканлиги эътироф этилди. Бу, албатта, сузда, тилда, огизда. Амалда, реал хаётда факат катта-ю кичик рахбарларга хуфиёна йул очиб берилди, холос. Аникроги, собик коммунистлар хукмронлиги даврида очилган йул хам ушандайлигича колиб кетаяпти.


* * *
Энди куйидаги вазиятга назар ташланг: Олий Мажлисга сайланганларнинг 90 фоизи катта-ю кичик рахбарлар, туман, вилоят хокимларидир, яъни давлатни бевосита бошкарувчилардир. Олий Мажлис эса парламент булиб, уша бошкарувчилар учун йул-йуриклар, конун-коидаларни яратиб, уларнинг качон, каерларда нималарга асосан амалга оширилгани ёки оширилмаганини назорат килишга сафарбар этилади.

Энди мана сафарбар этувчиларнинг деярлик барчаси узлари бажарадиган вазиятлар, - яъни конун-коидаларни узлари яратса-ю, биринчи навбатда узларининг манфаатларига мувофик фаолият курсатиши мукаррардир.

Бундай мукаррарлик эса хеч качон чинакам демократия равнакига йул бермагани, шунинг учун пировардида инкирозга, дахшатли “упирилиш”ларга олиб боришини 75 йиллик коммунистик тоталитаризм – яккахокимлик исботлади. Ва бунинг гайритабийлиги шундан иборатки, уша исбот эътироф этиляпти-ю айни чогда яна мазкур собик коммунистик тузим тубдан узгартирилмаяпти. Чунки, айни уша собик тузум хам халк фаровонлиги, бахти-саодатини таъминлаш хакида бонг урар эди, хатто хаётнинг барча сохаларига оид хакикатнинг учини курсатар, аммо асл хакикатни хеч качон амалий фаолиятга татбик этмаган, этиши мумкин эмас. Мумкин эмаслиги куриниб хам турипти. Хаётнинг ёмонлашуви, халкнинг кашшоклашуви, давлатнинг хам равнак топмаётганлигидан куриниб турипти. Туккиз йиллик мустакиллигимиз тажрибасидан куриниб турибди. Курсатганига ишонч хосил килиш учун лоакал 1999 йилнинг якунларига багишланиб, 2000 йилнинг февралда утказилган анжумандаги президент маърузасидан айрим мисолларни келтирайлик. Биринчиси: “Утган 1999 йил махсулот ишлаб чикарилиши саноатда 106,1 %, кишлок хужалигида 105,5 %, чакана товар айланишида 110.5 % бажарилди(каранг: “Узбекистон овози” газетаси, 2000 йил 15 февраль сони).

Бу ракамлардан нукул усиш, тараккиёт булибди, дейишга тугри келади, аммо айни яна уша маърузада “1999 йил вазифалари тула бажарилмади, 180 турдаги энг мухим саноат махсулотларнинг 101 тури буйича ишлаб чикариш хажми камайшига йул куйилди. Экспорт 83 % бажарилди” (“Узбекистон овози” газетасининг юкорида курсатилган сонига каранг), деб таъкидланади.

Каранг-а, бу таъкид билан юкорида махсулот ишлаб чикариш фоизларини киёсласангиз, нихоятда галати, зиддият келиб чикади-ку! Айтайлик, ишлаб чикариш вазифалари юз фоиздан ошиб кетганлиги кайд этилаяпти-ю, айни чокда махсулотларнинг 101 тури буйича усиш булмаганига диккат каратилаяпти. Бу кандай булиши мумкин?

Афсуски, бу саволга маърузадан хам, бошка расмий манбаалардан хам жавоб топа олмайсиз. Гапнинг очиги, ушандай саволни уртага ташлаб, уни мухокама килишга, бу хакда бахс юритишга хам йул куйилмайди. Шунга карамасдан барибир касални яширсанг иситмаси ошкор этади, деганларидек хатто президентнинг узи ёки унга маърузани тайёрлаб берганлар хам сезиб-сезмасданми, билиб билмасданми, ёлгонни хакикат деб ишонтиришга уринганлари сезилиб колаверади.


* * *
Кураяпсизми, кингир ишнинг кийиги кирк йилда хам чикиб колишини узбекистонликларнинг барчаси билмайди, курмайди, хаммаси гул, деб булмайди. Аксинча, факат оку коранигини эмас, косанинг тагида кандай нимкосалар борлигини идрок этадиганлар топилади.

Жумладан, юкорида тилга олинган Карим Бахриев ушалардан биттасидир. У узининг «Демократия ва инсон хукуклари» деган китобчасида президент билан бевосита бахсга киришмайди, бевосита эмас, билвосита мулокот оркали Каримовнинг демократия, инсон хукуклари хусусида билдирган фикрлари анча саёз, бирёклама, хакикатнинг жуда куп деганда бир кисмини ичига олганлигини курсатган.

Такрорлаймиз: курсатиш жараёнида президент номини тилга олмаган, тилга олиш мумкин эмас. Цензура, матбуот устидан урнатилган каттик, дахшатли назорат бунга йул куймайди. Мустакиллик даврида кабул килинган “Узбекистон Республикаси Конституциясида хам бу хакдаги хакикатни атиги бир учи курсатилган. Унда цензурага йул куйилмайди, дейилган ва расмий равишда чиндан хам йук, собик “Узлит” – совет давридаги цензура йук, бирок унинг вазифасини Рустам Шогуломов бошк-араётган, уз монополиясига айлантирган Давлат матбуот кумитаси аъло даражада койиллатиб бажараяпти, шунинг учун мана, хамма вакт узига хос кахрамон сифатида ардокланмокда. Ахир, у Каримов шаънига бирорта жузъий, арзимас танкидий мулохаза айтиш тугул, бу борада шубхаланишга хам изн бермайди-ку!

У дабдабабозлик, офаринбозликни авж олдириб, хакикатнинг узини тугул хатто учини курсатишга хам тиш-тирноги билан карши турадиган, дахшатли тусик-туганокдир. Тагин шундай тусик-туганок буладики, бу борада узи эмас, узгаларнинг, аникроги, уз гумашталарнинг, содик хизматкорларнинг кули билан иш куради.

Масалан, халигина тилга олинган Карим Бахриев хозирда мустакил газета деб чоп этилаётган “Хуррият”нинг биринчи бош мухаррири булиб, 1996 йилда иш бошлаган эди. Бор-йуги икки-уч сонини чикариши биланок уз вазифасидан четлатилди. Негаки, Узбекистон телевидениеси курсатувларидан аксарияти хаёт хакикатини, мавжуд зиддиятларни, ижобий-салбий жихатлари билан намоён килмаётганини очиб ташлади. Макола кескин, каттик танкид рухида булгани учун бош мухаррир жазоланди.

Президент сиёсатига кимлар, нималар зид келса, барчасини бемалол чилпарчин килиш, кескин коралаш мумкину, мувофикларни эса факат куллаб кувватлаш, онда-сонда айрим жузъий, арзимаган камчиликларнигина курсатиш мумкин, холос.

Республикадаги барча оммавий ахборот воситаларида, шу жумладан телевидениеда ана шундай конун-коида хукмронлик килмокда.

Мана шуни бутун дунёдаги чинакам демократик талабларга мос келади, деб бонг уриш Каримов хукмронлиги пайтида одат тусига кирди, бундан бир кадам хам чекинишга йул йук.

Карим Бахриев бунга риоя килмаслик йулини тополди. У “Демократия ва инсон хукуклари” китобида бошкачарок усулни куллади: айланма йуллардан бориб, Каримов иддаоларини куллаб кувватлаш билан бирга уз мулохазаларини, кузатишларини намоён килди. Шу туфайли унинг китоби ва унга ухшаш тарзда ёзилган тадкикотлар таргиб этилмайди.

Галатиси, гайритабиийлиги шундаки, президент уз нутки, маърузалари, сухбату мулокатларида ёктирган нарсаларини мактаб, ёктирмаганларига бемалол раддия беришни канда килмайдилару, аммо узларининг бирорта фикрларии тугул битта сузларига жиндак эътироз билдириш, аниклик киритиш мумкин эмас. Кимлардир билиб билмасдан ушандай анъанага риоя килмаса, жазоланиши мукаррардир.

Мана шу мукаррарлик - бутун инсоният тарихидаги якка-ягона тугри, адолатли деб 75 йил мобайнида мунтазам тарзда кукларга кутарилган, аммо пировардида дахшатли инкирозлар, катта “упириш”ларни келтириб чикарган коммунистик яккахокимлик, тоталитаризмнинг шаклан фаркланган, мохияттан заррача узгартирилмаган ифодаси.

Бу ифода эса – зурлик, зуравонликнинг узгинаси булиб, у Узбекистоннинг бош рахбари Каримовнинг ягона узи томонидан амалга оширилаяптими ёки унга кумаклашаётган кучлар борми, деган саволнигш тугилиши хам табиий.

Албатта, кучлар бору, уларнинг негизи тоталитаризм, яккахокимлик сиёсатидир.

1917 йилдан то 1991 йилгача унинг номи коммунистик мафкура, социалистик жамият булса, хозир мустакил давлат, мамлакат истиклоли деб аталади. Кураяпсизми, факат ном, исм узгартирилгану, асл мохият, негиз уша-уша.

Агар биз демократлар буни фош этмасак, узбек халки туркманлар билан бирга факат маънавий, иктисодий “упирилиш”лар, инкирозларга юз тутиб халокатга юз тутиши аник, узлигини англаб, жахон хамжамияти тараккиёти даражасига кутарилиши асло мумкин эмас.

Айтайлик, Чеченистондаги киргинларга карши чикишлар тобора авж олмокда ва бошкача булиши хам мумкин эмас. Ахир, урис коммунистлари, зуравонлари тугридан тугри чечен халкига уруш очиб, уку бомбалар ёгдириш оркали, гуё айрим чечен бандитлари, террорчиларига карши кураш шиори остида бутун чечен халкини уку бомбалар, ракеталар оркали халокатга махкум этмокда.

Узбекистон ёки Туркманистон, кисман Козогистон ва Киргизистон, шунингдек Тожикистонда мустакиллик шиори, чакириклари, байроклари остида бутун халкни маънавий катагонлар, тазийкларга “кумиб” ташламокдаки, бу хам дахшатли фожиадан бошка нарса эмас. Аникроги, инсон хукуклари оёк ости килинмокда. Факат бу хам эмас, аслида давлат монополияси хаётининг барча сохаларини камраб олиб, хам иктисодий, хам маънавий инкирозни чукурлаштирмокда, халкнинг ахволини ута огирлаштирмокда ва мамлактни жар ёкасига олиб келмокда.