Журнал Ҳаракат №2 (29) 2001. Мактублардан сатрлар
Замона - «Буюк келажак»нинг пойдевори
Мени Узбекистондаги хозирги ахвол жуда ташвишга солади. Бу ахволда фарзандларимиз келажаги нима булар экан? Узбегимга ачинаман ва айни вактда уз хак-хукукини танимиаганлиги учун, уз хак-хукукини талаб кила олмаганлиги учун нафратланиб, газабланиб кетаман.

Инсон бир марта дунёга келади, демак яшаши керак. Яшаганда хам яхши яшаши керак. Хамма – зиёлиларимиз хам, ишчи ва дехконларимиз хам, хунармандларимиз хам яхши яшаш хукукига эга. Хуш, яхши яшаш учун нима килиш керак? Ахир бу хукуматимизда олмок бор, бермок йуг-у. Таникли хонандамиз Юлдуз Усмонова айтганидек:



Ойга интиласан-у, ерни курмасанг,
Манглайдан окувчи терни курмасанг
Элдан олиб турсанг, элга бермасанг
Юртнинг боласиман деганинг бекор.



Ха, бу юртда «олиш»нинг турлари куп, лекин беришга келганда... Фикримни мисоллар билан келтирай. 16 ёшгача булган болали оилаларга бериладиган нафака учун январ ойида хужжат тугрилаб берсак, уни февралдан бошлаб июлгача оламиз. Август ойидан яна янги хужжат тайёрласак, сентябр ойидан яна олти ой, яъни февралгача оламиз. Ушанда хам хамма хужжатларимиз тугри булиб, уйимизда курук нон чойга зурга пул топиб утирган булсак. Бизнинг узбекона урф-одатимизда эр-хотинга никох укилар экан, оч куймайсан, ялангоч куймайсан, 6 ойгача ёлгиз куймайсан, - деб эркакнинг зиммасига оилани бокишни, таъминлашни юклайди.

16 ёшгача бериладиган болалар нафакасида эса эркакнинг даромадидан аёл чикариб ташланяпти. Аёл «давлатга бокиманда» эмиш, аслида аёл эрига бокиманда. Мана шу бахона билан хам бир неча оилалар болаларига нафака ололмайди. 1996 йилдан буён бу ахволга чидаб, уз кунимизни узимиз куриб келишга харакат киляпмиз. Афсуски, бунга хам йул йук.

Жиззахнинг номини эшитган одам унинг иссиги кай даражада, совуги кай даражада тасаввур кила олади. Ёзнинг жазирама иссигида бошимизга газета ёпиб, кишнинг совугида клёнка тутиб, оёгимиздан совук утиб, соглигимиздан кечиб йул буйида каторлашиб писта ва сигарет сотиб утирамиз. Шунга хам тинч куйишмайди. Хали тортиб олишади, хали устимизга итларини куйиб, кувиб юборишади. Ахир биз шунчаки хавасга ёки ошиб-тошиб кетганимиздан бу ишни килиб утирганимиз йук-ку. Уйда оч юпун утирган болаларимизга бир бурда нон топиб берармиканмиз, нондан орттиролсак мактабга кийим-кечак, укув куроллари олиб бера олармиканмиз деган уй хаёлда харакат киламиз-ку. Иш топиб беринг, десак, иш топиб беришолмаса, давлатнинг узи болаларимизга етарли нафака бермаса, яна укув дарсликлари хам бозорларга савдога чикариб юборилган булса. Айтинг, биз нима килишимиз керак? «Осмон узок, ер каттик».

Якинда Андижонлик таникли шоира Турсуной Содикова радиода бир ривоят айтдилар.

Эмишки, бургут катакда ётган товукка хаваси келиб «Сенга хавасим келади. Корнинг оч колса емишингни олиб келадиган хужанг бор. Кишда кор ёмгирдан бошингни пана килиб, еатак- ин куриб беради. Мен хамма нарсага узим югуришим керак», дебди.

Шунда товук - «Тугри бургутжон, меники сен айтгандан хам зиёда, мен учун хамма нарса мухайё, лекин, хужамиз хохлаган вактда калламизни олиб, патимизни юлиб, ошга босиши мумкин», деб жавоб берибди.

Энди шоирамиз хулоса ясабдилар: Оч булсак хам, юпун булсак хам, биз бургутдек эркинмиз, озодмиз... Козонга бир тишлам гуштни камрок солинг, бир тишлам нонни камрок енг. Хали яхши кунлар келади...

Опажон! Биз эркинмизми?!

Тилимиз «кесилган», хаддимиз сигиб хак-хукукимизни талаб кила олмаймиз! Кулимизга кишан солинган, хаддимиз сигиб бир ишга мустакил кул ура олмайми. Оёгимизга болта урилган, хаддимиз сигиб бирор жойга эмин-эркин бориб кела олмаймиз. Кузимиз кур, кулогимиз кар, аклимиз заиф, куриб курмасликка, эшитиб эшитмасликка, билиб билмасликка оламиз. Биз эркин булсак, кани матбуот эркинлиги? Кани суз эркинлиги? Хатто депутатларимиз хам «юкоридан келган» когозларга «якдиллик» билан овоз бериб туриш хукукига эга, холос.

Опажон, сиз яхши кунлар ваъда киляпсиз. Качон уша яхши кунлар келади? Кура оламизми ёки кура олмай улиб кетамизми? Йилдан-йилга ахволимиз ёмонлашса ёмонлашяптики, яхши кунга ишонч йук.

Уша, сиз айтгандай козонга бир тишлам гуштни камрок солиш, ёки умуман бегушт, калорияси кам, сифати пас, витаминларга туйимли булмаган овкатлар истеъмол килиш натижасида аёлларимиз камкон, болаларимиз ногиронтугилмокда.

Вилоятимизда 2000 йил - «Соглом авлод йили»нинг дастлабки 6 ойида болалар улими утган йилдагиларга караганда 6 баробарга купайди. 120 та аёл жиноятга кул урди. Канча аёл уз жонига касд килди. Угрилик 100 фоизга ошди. Буларни кандай изохлайсиз? Нима деб бахо берасиз? Мен эгасиз бургут эмас, эгалик товук булиб яшагим келади. Бошимда иссик, мехрибон, гамхур бир кул тафтини сезсам. Киска умрим давомида тук, фаровон яшаб, уша оилага нафим тегиб улсам армоним йук. Ахир, «эгаси бор юртнинг эртаси бордир». Бизда эса эга йук, демак эртамиз йук. Юртимизда «Бир рузгор бут булса, туккизи хордир».

Кейинги йилларда эркакларимиз катори аёлларимиз хам мардикорликка чикишяпти.



Коп кутарса куюнган эдим,
Четдан кайтса суюнган эдим.
Оллох-оллох, энди не дедим
Мардикорга чикди аёллар!



Булиб нархи сомондан арзон,
Гул гунчадан колдими хазон?
Кайнасин деб рузгорда козон
Мардикорга чикди аёллар!



Ха, бу кушикни куйиб-ёниб Юлдуз Усмонова куйлаяпти. Аёлларимизнинг уз давлатимиздагина эмас, чет ва хамдустлик давлатларида хам мардикорлик килиб, ишлаб келиши бутун Узбекистоннинг фожиаси эмасми?

Собик СССР даврида лулилар хам совет мактабларида укиш ва ишлаш хукукига эга эдилар. Мустакил Узбекистонимизда эса болаларимиз укишни ташлаб, тиланчилик, лулилик йулига утдилар. Тиланчиликнинг хам тури куп экан. Стол эгаларимиз маданийлашган «тиланчи»лик йулига утган булсалар, болаларимиз, хатто 70-80 яшар карияларимиз кул чузиб, ошкора тиланчилик йулига утишди. Буни кандай изохлайсиз? Нима деб уйлайсиз ва бахолайсиз? Газ, сув, электр энергия, ер солиги каби туловлар нархи кундн-кунга ошиб бормокда. Натижада даромадининг тайини булмаган халк карзга ботмокда. Шунинг учун хам халкни газ, сув, электр энергиясидан кисиб куймокда. Буларнинг барчаси Узбекисто-нимизнинг боткокка ботиб бораётгани эмасми?

Кейинги йилларда кераксиз хашаматли хашаматли иморатлар куришга зур бериляпти, лекин, хокимиятга бирорта бева-бечора уй-жой сураб борсин:

- Уй-жой куришга маблагимиз йук. Сизга уй-жой беролмаймиз, - деган жавобни эшитади.

Хатто, СССР даврида курилиши бошланиб, чала битган уй-жойлар хам шу буйи колди. Бу хашаматли-хашаматли иморатлар фалончининг даврида курилган деб авлодларннг ёдида колармиш.

Хуш, уй-жойчи? Уша уй-жойда утирган киши ва унинг авлод аждоди хам-бу уй фалончининг даврида курилган ва менга ( ёки отамга, онамга, бувимга, бобомга) берилган, - деб дуо килади-ку.

Вилоятимизда уйсиз-жойсизлар сони кундан-кунга ортиб бормокда. Рахбарларимиз эса бу хакда уйлаб хам куришмайди.

Халк манфаатларини уйлаб, халк турмуш фаровонлигини оширишни ким уйлайди?

Эгасиз бургут булгандан, эгалик товук булиш афзал эмасми? Чунки хаётнинг интихоси бор, ундай яшаса хам, бундай яшаса хам улади. Аслида эса биз на бургут, на товукмиз. Ойига 8500 сум даромадим бор. Учта вояга етмаган фарзандларим ва узим бир ойда 9000 сумлик нон еймиз. Топган даромадим ейдиган нонимизга хам етмаганлиги учун нафакамнинг пулига сигарет олиб келиб эшигимнинг тагида касал холимда юкори температурада сотиб утирган эдим. Вилоят солик инспекцияси ходимларимдан 5таси келиб сигаретларимни олиб кетиб колди. Энди нонга хам пулимиз йук, деб йиглаб юрсам, ишни судга ошириб, энг кам иш хакининг 5 баробари микдорида жаримага карор чикариб юборишди. Бу - 12250(ун икки минг икки юз эллик) сум булади. Мен эшикнинг тагида 2000 сум савдо килмайман-у. 300-500 сум кунлик нон пулимиз чикиб турарди, холос. Етимларимнинг огзидаги бир бурда нонини тортиб олиб, бу Узбекистон хукуматимиз бой булармиди? Мен эса бундай хукуматдан воз кечаман. Айтинг, биз эркин булсак, озод булсак болаларимни багримга босиб, кайси чегарадан тинчгина утиб кетсам булади?

Электр энергиясининг узидан 50 мингдан купрок карз булибман. Шунинг учун хам судга беришди. Хуллас, у килиб, бу килиб бир ногирон аёлнинг нафакасини хам тухтатиб куйишган. Олдимизда киличини ялонгочлаб киш турибди. Мен уч фарзандимга нима едириб, нима кийгизаман? Юртбошимиз ошкора айтмасаларда - жарлик, боткоклик сари дадил олга кадам ташламокдалар.

Кишлокларда ун, нон етишмайди. Шахарга келиб олиб кетишга пуллари хам йук. 5-7 кунлаб нон емаган оилалар куплаб топилади. Халки тук, фаровон давлатдагина тараккиёт булади. Фарзандларимизга барча шарт-шароитни яратиб бера олганимиздагина буюк келажак булади. Бизда эса на тараккиёт, на буюк келажак бор.



Замона
4 ноябрь 2000 йил, Жиззах