Журнал Ҳаракат №1 (34) 2002. ИЧИДАГИЛАР

Биз яшаятган жамият
Хурсаной Махзунова - Энди нима киламиз?
Олаётган маошлари оила бокишга етма-ётганидан зорланиб юрганларга сабок булсин деб уз бошимдан утган тарихни айтиб берай.

Ман ким дейсизми? Мен фан номзоди, доцентман, эрим профессор. Мен каловини топганлардан эдим. Айтайлик, шуро даврида уйда бир нечта хамёнлар тикиб куйгандим. Яъни, гушт-ёг олиш учун ажратилган пуллар хамёнларнинг биринчисида, ун ва канд курс учун ажратилганлари иккинчисида; кийим-кечакка ажратилганлари учинчисида; квартира хаки туртинчисида турарди. Хатто махсус журнал тутиб, хар хафта кайси хамёндан канча пул нимага ишлатилгани, канча пул колганини хисоб-китоб килиб турардим. Баъзида бир хамёндан бошкасига карз бериб, «журналга» учинчи хамён туртинчисидан фалон пул «олди» деб ёзардим.

Кейинги пайтлар акчаларнинг шаклигина эмас, салмоги хам узгарди, шунга мос равишда хамёнлар сони, кичик-катталиги хам геометрик прогрессия асосида усди. Дастлаб маошимиз 320дан 600га, сунг мингга, сунг 3 мингга, кейин 10 мингга чикди, хамёнлар сони эса соликлар сонига мос равишда тинимсиз купая бошлади.

Пулнинг микдори купрок кадри улгур камрок-да. Шунинг учун аввал кичик хамёнларни каттарок хамёнларга, кейин хатто салафанларга алмаштирдик. Бозорга бир коп пул билан бориб, гох икки коп, гох бир коп махсулот оламиз.

Аммо хукуматимиздан айланай, пулнинг микдорини купайтирмасликнинг хам, хамёнларни оздиришнинг хам йулини топиб берди.

Яъни квартира хаки, мулк солиги, мол солиги, жон солиги, чирок пули муттасил ошираверганидан кейин гушт, ёг, озик-овкат, кийим-кечак олиш учун пул солинадиган хамёнлар озиб, кичрайиб колди.

Ана шу озишдан сунг менинг феълим айнай бошлади. Бунга талабларнинг давомати ва имтихон-синовларга тайёрланмай куйиши хам сабаб булди. Хар куни тагин навбат билан бешта талаба дарсга келмайди. Бир куни курс оксоколини чакириб, «бу кандай сир, талабалар узаро келишиб олганми, хафтанинг маълум бир даврида бирлари, маълум бир кунида бошкалари дарс колдираяпти», дедим. «Ха, тугри сезибсиз домла, Отчопарга чикиб биримиз сигарет сотиб, биримиз арава тортиб пул топамиз. Буёги бозор иктисодиёти, стипендия етмаётибди», деди.

- Нега етмас экан, ахир сизларнинг стипендияларингиз бир хил укитувчилар олаётган маош даражасидаку, - дедим жахл билан.

- Тугри, деярли шу даражада, - деди у хам буш келмай. - аммо пул уларга хам, бизга хам етмаслиги аник, купларимиз оилалимиз.

Пулинг етмаса, менинг неча пуллик ишим бор, деб журналга борини бор, йугини йук килиб белгилаб юравердим. Бир ой чамаси утгач карасам, хар бир талаба 16 соатдан дарс колдирибди. Узимга гап тегмасин деб, «Билди-ришнома» ёздиму декан котибасига топшириб куйдим.

Кунлар шу зайл утаверди.

Факат гушт, ёг, коммунал хизмат, чирок пули, уй-жой солиги учун пул соладиган копларимизда хам солишга хеч вако колмайдиган пайтлари купая бошлади. Бир хилда уйдагилар кийим-кечак, деб додлаб колишса адаси уришиб беради: одамлар корнининг кайгусини чекканда, кийим нега керак, деб бакиради. Умрида сигарет чекмайдиган одам, нос чека бошлади. Хар замон хар замон четга чикиб «уфф» деб куяди.

Таътил олдидаги синов ва имтихонлар бошлангач, мен хам «принципиал» булиб, оёк тираб олдим. Декан илтимос килса хам дарс кол-дирган, узлаштирмаган талабаларга бахо ва синов куймадим. Эртаси куни курс оксоколи келди.

- Домлажон, узингиздан колар гап йук. Пул топиш кийин, йукотиш осон булиб колди. Хотинчамиз «пул олиб келмасангиз уйга куймайман», - деган одат чикарди. Ёшгина йигитчанинг бу гапидан кулиб юбордим.

- Ана холос, домлажон, сиз хам кулар экансиз-ку! Рахмат домлажон! Энди бизни тушунганга ухшайсиз. Сиздан илтимос, шу талабалар бекорга хайдалиб кетмасин, жон домлажон, узингизни хам фарзандларингиз бор, тушунишингиз керак …

Куз олдимга домлалари олдида жовдираб турган узимизнинг кизларим келди. Кузимни чирт юмиб, дарс колдирганларнинг бирларига турт, бирига урта бахо куйиб бердим. Курс оксоколи зачеткаларини олиб чикиб кетаётиб салафан сумкамга ниманидир ташлагандай булди; баданим галати жимиллаб кетди. «Оббо», пулми? Пулни мени ушлаб бериш учун атай солган булса-я? Хозир оркасидан чикиб …»

Йук, чика олмадим. Нима булса булди… Аммо хужайинга кандай тушунтираман? Нак теримга сомон тикади! Ана холос, кайси шайтон йулдан урди мени? Ахмок эканман. Ахир маошларимиз хамма нарсага етмасаям нонга етиб турувдику. Шуро давридаги киймларни бинойидек кийиб юрибмиз. Энди нима килдим?

Автобусга кандай утирганимнию уйга етиб келганимни билмайман… Кирдиму салафандаги пулни оташкуракка кистириб ваннахонага обкириб кирларнинг орасига яширдим. Бир оз утгач у ердан олиб хожатхонага беркитдим.

Энди то ойликгача нонга пулимиз бор… Кранда сув бор. Буктириб ейверамиз. Шундай дедиму, аммо узим уйланиб колдим. Гушт, ёг ва соликларнинг хамён коплари буш. Эртага коммунал хизматга, чирокка, телефонга туланг деб келиб колишса, нима киламиз?!